UNDP nâng cao vai trò cộng đồng trong bảo tồn hệ sinh thái

Ngày 16/9, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) Việt Nam tổ chức cuộc họp tổng kết Dự án Mạng lưới đa dạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái (BES-Net) giai đoạn 2022-2025. Dự án do Bộ Môi trường, Bảo tồn thiên nhiên, An toàn hạt nhân và Bảo vệ Người tiêu dùng (BMUV) Đức cùng SwedBio tài trợ. 

Hỗ trợ 800 người dân, cộng đồng tham gia bảo tồn

Dự án triển khai mang lại lợi ích trực tiếp cho hơn 800 người dân, phục hồi trên 110ha diện tích đất ngập nước và tạo động lực mới cho các mô hình sinh kế bền vững gắn với bảo tồn tại Vườn quốc gia Tràm Chim và Khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long.

Theo ông Nguyễn Hoàng Minh Hải, Trưởng phòng Khoa học Công nghệ và Hợp tác quốc tế, Vườn quốc gia Tràm Chim: "BES-Net tới Đồng Tháp phục hồi hệ sinh thái lúa ma và cây năn kim - nguồn thức ăn chính của loài sếu quý hiếm đang bị ảnh hưởng trực tiếp bởi biến đổi khí hậu, kiểm soát sinh vật ngoại lai xâm hại và thúc đẩy sinh kế thích ứng lũ cho người dân".

Theo ông Hải, việc điều tiết mực nước tại các phân khu A1-A5 của Vườn, kết hợp các biện pháp can thiệp đã mang lại chuyển biến rõ rệt. Nếu như năm 2023 mực nước giữ mức cao, ảnh hưởng tới thảm thực vật, thì đến năm 2024, nhờ sự hỗ trợ của UNDP và Đề án bảo tồn và phát triển Sếu đầu đỏ tại Vườn quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2022-2032, hệ sinh thái được cải thiện: cây năn kim phát triển trở lại, lúa ma bắt đầu phục hồi, nhiều loài chim quý hiếm quay về. Đặc biệt, trong năm 2024, sau hai năm vắng bóng, 4 cá thể sếu đầu đỏ xuất hiện trở lại tại khu A5 Vườn quốc gia Tràm Chim.

Các hoạt động sinh kế thích ứng lũ được đẩy mạnh, UNDP Việt Nam đã hỗ trợ 5/14 tổ cộng đồng tỉnh Đồng Tháp tạo sinh kế, tham gia canh tác lúa hữu cơ - mô hình lúa - cá: giảm từ 3 xuống 2 vụ trồng lúa, tận dụng một vụ nuôi cá.

Tại ấp Bình Thành (Đồng Tháp), Hợp tác xã Quyết Tiến trữ cá nước ngọt mùa lũ trên diện tích hơn 200 ha. Mỗi mùa lũ về mang theo nguồn lợi thủy sản phong phú cùng trứng cá và cá non theo dòng nước vào đồng. Theo đại diện HTX: "Chúng tôi không đầu tư thêm mà chỉ giữ lại lượng cá, trứng cá tự nhiên. Sau một thời gian, cá lớn nhanh, cho năng suất cao, giúp bà con có thêm thu nhập đáng kể, người dân thu khoảng 50 nghìn đồng/ công". Ban đầu, việc triển khai gặp không ít khó khăn bởi tập quán đánh bắt lâu đời khiến bà con chưa quen với cách "giữ lại cho thiên nhiên", không khai thác tận diệt. Tuy nhiên, sau khi được tuyên truyền, vận động, cộng đồng đã đồng thuận cao, gắn kết cùng hưởng lợi. 

Trong khuôn khổ BES-Net, UNDP Việt Nam còn phối hợp với Tổ chức Bảo tồn động vật hoang dã (SVW) triển khai hoạt động tại Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long (Ninh Bình). Tại đây, dự án bảo vệ môi trường sống an toàn cho 300 cá thể voọc mông trắng - loài linh trưởng đặc hữu, cùng khoảng 200 loài chim di cư và bản địa. Ngoài ra, nâng cao nhận thức cộng đồng về du lịch có trách nhiệm.

Theo UNDP, công tác bảo tồn chỉ bền vững khi khuyến khích sự tham gia, đồng thuận của cộng đồng, hợp tác xã và người dân. Đây cũng là đóng góp quan trọng cho Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (NBSAP) tại Việt Nam. 

Các hoạt động của dự BES-Net đều đặt con người làm trung tâm. Dự án ưu tiên hòa nhập xã hội, đặc biệt chú trọng vai trò của thanh niên, phụ nữ và người yếu thế, nhằm đảm bảo mọi người đều có cơ hội tham gia và hưởng lợi từ bảo tồn.

Đề án chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước cấp cơ sở đầu tiên

Theo bà Trịnh Thị Mai, điều phối viên dự án BES-Net (UNDP Việt Nam), một trong những nội dung quan trọng của BES-Net là thử nghiệm Đề án chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước cấp cơ sở tại Vườn quốc gia Tràm Chim, làm cơ sở quan trọng để hoàn thiện chính sách dành cho vùng đất ngập nước và biển trong tương lai.

Đề án thu thập cơ sở khoa học, dữ liệu xác định bốn nhóm dịch vụ gồm: cung cấp, điều tiết, văn hóa và hỗ trợ. Trong đó, đề xuất hai hoạt động chi trả chính là nuôi trồng thủy sản và du lịch sinh thái, thử nghiệm cơ chế tài chính dài hạn cho bảo tồn.

Ông Triệu Văn Hùng, chuyên gia kinh tế môi trường, cho biết, đề án sẽ tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để định giá giá trị hệ sinh thái, làm cơ sở xác định mức chi trả hợp lý, thuyết phục. Về chính sách, cơ chế chi trả dịch vụ hệ sinh thái (PES) chưa phủ rộng, cần được thiết kế rõ ràng, khả thi, dễ áp dụng và nên triển khai thí điểm, học hỏi kinh nghiệm như cơ chế chi trả dịch vụ môi trường rừng trước đây, đẩy mạnh PES là lĩnh vực được ưu tiên trong các chính sách về bảo tồn. 

Vì vậy, ông kỳ vọng Ban quản lý Vườn quốc gia Tràm Chim phối hợp cùng Sở NN-MT tỉnh Đồng Tháp tham mưu phê duyệt đề án thí điểm cho vùng đất ngập nước, có thể bắt đầu từ hoạt động du lịch sinh thái.

Theo ông Vũ Thái Trường, Trưởng phòng Biến đổi khí hậu và Môi trường - UNDP Việt Nam, BES-Net bổ trợ và đóng góp cho công tác xây dựng năng lực của Diễn đàn Đối tác về Đa dạng sinh học và Dịch vụ hệ sinh thái Việt Nam (VBPF), phát triển cơ chế hợp tác đa bên. Diễn đàn kỳ vọng sớm đi vào hoạt động, kết nối giới khoa học, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và đưa ra các khuyến nghị chính sách.