Không rầm rộ như những hội nghị cấp cao, cũng không phô trương bằng tuyên bố chính trị, mối quan hệ nông nghiệp giữa Việt Nam và Hoa Kỳ được định hình bằng chính dòng container luân chuyển xuyên Thái Bình Dương. Những bộ tiêu chuẩn ngày càng được hài hòa, và những cuộc gặp gỡ không ngừng giữa cơ quan chức năng hai nước. Đằng sau mỗi đơn hàng là sự trưởng thành của cả một chuỗi cung ứng, từ kỹ thuật sản xuất đến tư duy thị trường.
Thứ trưởng Hoàng Trung trong chuyến thăm Hoa Kỳ hồi tháng 4/2025. Ảnh: ICD.
Những con số không biết nói dối
Từ năm 2016 đến nay, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam sang Hoa Kỳ đã tăng hơn gấp đôi, từ 6,26 tỷ USD lên 13,68 tỷ USD vào năm 2024.
Riêng 4 tháng đầu năm 2025, con số này đã đạt 4,47 tỷ USD, tăng hơn 13% so với cùng kỳ. Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn bậc nhất của nông sản Việt, chiếm khoảng 20% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành.
Ở chiều ngược lại, Việt Nam nhập khẩu từ Hoa Kỳ khoảng 2,1 tỷ USD nông sản trong năm 2024, chủ yếu là bông, ngô, đậu tương, sữa và thức ăn chăn nuôi. Mặc dù kim ngạch khiêm tốn hơn, dòng hàng nhập khẩu này giữ vai trò đầu vào quan trọng cho nhiều ngành sản xuất trong nước, từ chế biến thực phẩm đến chăn nuôi quy mô lớn.
Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), thương mại nông sản giữa hai nước là một dòng chảy hai chiều với tính chất bổ sung rõ rệt. Hoa Kỳ xuất sang Việt Nam các mặt hàng đầu vào như bông, ngũ cốc, đậu tương và sữa; còn Việt Nam cung cấp thủy sản, cà phê, hồ tiêu, điều và trái cây nhiệt đới cho thị trường Hoa Kỳ.
Năm 2024, riêng nhóm thủy sản đã đóng góp gần 2,1 tỷ USD, trong đó tôm chiếm 1,3 tỷ USD và cá tra khoảng 470 triệu USD. Hạt điều đạt gần 900 triệu USD, chiếm hơn một nửa kim ngạch điều xuất khẩu của cả nước.
Tuy nhiên, thương mại không chỉ là câu chuyện của con số. USDA đánh giá các chênh lệch hiện tại trong cán cân thương mại chủ yếu đến từ sự khác biệt về tiêu chuẩn và năng lực tiếp cận thị trường. Các vấn đề thường phát sinh xoay quanh kiểm dịch, giấy phép nhập khẩu và yêu cầu an toàn thực phẩm. Với những mặt hàng nhạy cảm như trái cây tươi hoặc thủy sản chế biến, chỉ một thay đổi nhỏ trong quy trình kiểm soát cũng có thể ảnh hưởng tới toàn bộ chuỗi cung ứng.
Để xử lý, phía Hoa Kỳ đã triển khai nhiều sáng kiến hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam. Từ hội chợ ngành thực phẩm, các chương trình tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ chứng nhận cho đến đối thoại công tư giữa cơ quan quản lý hai bên. Những hội chợ quy mô lớn được tổ chức tại Hà Nội, TP.HCM không chỉ giới thiệu hàng hóa, mà còn giúp doanh nghiệp nắm bắt tiêu chuẩn kỹ thuật và cập nhật yêu cầu mới từ thị trường Hoa Kỳ.
Không chỉ là đối tác nhập khẩu, Việt Nam đang trở thành điểm đến chiến lược trong chính sách tiếp cận châu Á của USDA. Ở đó, các quy định nhập khẩu không chỉ được phổ biến, mà còn được nội địa hóa phù hợp với năng lực thực tế của doanh nghiệp địa phương. Một số doanh nghiệp Việt Nam đã từng bước tiếp cận trực tiếp thị trường Mỹ, không qua trung gian, theo hướng xuất khẩu chính ngạch.
Các mặt hàng thủy sản là thế mạnh của Việt Nam khi xuất sang Hoa Kỳ. Ảnh: NNVN.
Nối dài mạch đối thoại nông nghiệp hai nước
Trong bức tranh chung về hợp tác kinh tế Việt Nam - Hoa Kỳ, lĩnh vực nông nghiệp đang có bước tiến bền vững, đặc biệt sau chuyến công tác do Trưởng đoàn đàm phán Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên dẫn đầu tới Washington D.C vào tháng 5. Trong khuôn khổ chuyến đi, nhiều nội dung cốt lõi về thuế đối ứng và hàng rào kỹ thuật đã được đặt lên bàn đàm phán, mở ra triển vọng tháo gỡ các nút thắt chính sách thương mại.
Nếu như Bộ trưởng Diên đóng vai trò kiến tạo không gian chính sách cho toàn bộ hoạt động xuất nhập khẩu, thì ở tầng sâu hơn, các kênh hợp tác ngành hàng, nhất là nông nghiệp, đang được mở rộng thông qua đối thoại thường xuyên với USDA và các hiệp hội lớn như thủy sản, cà phê, trái cây nhiệt đới…
Mỗi cuộc trao đổi cấp hiệp hội là một dịp để làm rõ yêu cầu kỹ thuật, cập nhật thay đổi tiêu chuẩn và đề xuất phương án hài hòa quy định giữa hai nước. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để phía Hoa Kỳ hiểu rõ hơn năng lực thực tế của doanh nghiệp Việt Nam, từ vùng nguyên liệu, mô hình sản xuất đến truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng.
USDA cho rằng, phát triển bền vững không thể chỉ dựa vào chính phủ, mà cần có sự tham gia đồng bộ từ doanh nghiệp, nông hộ và hệ thống nghiên cứu. Do đó, ưu tiên hiện nay là cải thiện tiếp cận thông tin, minh bạch quy trình và kết nối liên ngành, những yếu tố nền tảng để doanh nghiệp Việt Nam xây dựng năng lực xuất khẩu thực chất.
Tuy nhiên, những điểm nghẽn thể chế vẫn cần được tháo gỡ ở cấp chiến lược. Đáng chú ý là các chính sách thuế đối ứng áp dụng với một số nhóm hàng của Việt Nam, vốn được xem là công cụ bảo vệ ngành sản xuất nội địa của Hoa Kỳ, đang tạo áp lực lớn lên doanh nghiệp xuất khẩu. Nếu không có cơ chế tham vấn chính sách kịp thời, những thay đổi đột ngột về thuế suất có thể làm giảm năng lực cạnh tranh của nông sản Việt và gây gián đoạn thị trường. Đó là lý do cần duy trì thường xuyên các kênh đối thoại chính phủ - doanh nghiệp - hiệp hội để giải quyết hài hòa lợi ích song phương.
Không phải đến hôm nay, quan hệ hợp tác nông nghiệp Việt Nam - Hoa Kỳ mới khởi sắc. Nhưng trong bối cảnh toàn cầu cùng theo đuổi mục tiêu tăng trưởng xanh, đổi mới thể chế và minh bạch chuỗi giá trị, thì mối quan hệ ấy càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Việt Nam giờ đây không chỉ là “người bán nông sản”, mà đã bước vào vai trò chủ động hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Sự hiện diện ngày càng rõ của các mặt hàng như tôm, cá tra, hồ tiêu, thanh long hay gỗ Việt tại các hệ thống bán lẻ Hoa Kỳ là minh chứng sống động cho điều đó. Mỗi container vượt Thái Bình Dương là một dòng chảy thương mại, đồng thời là nhịp kết nối chiến lược giữa hai nền nông nghiệp đang cùng hướng tới phát triển bền vững.
Nhiều hiệp hội và doanh nghiệp Hoa Kỳ đánh giá cao tiềm năng hợp tác với Việt Nam trong lĩnh vực thủy sản, trái cây và gỗ. Đại diện Hội đồng Xuất khẩu Đậu tương Hoa Kỳ (USSEC) nhấn mạnh, Việt Nam là đối tác chiến lược nhờ năng lực chế biến và nhu cầu nguyên liệu lớn.
Trong khi đó, một số nhà nhập khẩu nông sản tại California cho rằng, cần đẩy mạnh kết nối trực tiếp với nhà sản xuất Việt thông qua hội chợ chuyên ngành và nền tảng truy xuất nguồn gốc. Theo họ, minh bạch tiêu chuẩn và ổn định chất lượng chính là “chìa khóa” để mở rộng quy mô nhập khẩu, đồng thời tạo tiền đề cho các mô hình hợp tác đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp bền vững.
