Tiêu dùng thực phẩm có trách nhiệm, nhìn từ nghiên cứu toàn cầu của CIAT

Nhóm chuyên gia Trung tâm Nông nghiệp nhiệt đới Quốc tế (CIAT) đã thực hiện nghiên cứu khảo sát hệ thống LTTP của một số quốc gia điển hình trên thế giới. Tại Hội thảo tham vấn Kế hoạch chi tiết triển khai Kế hoạch hành động Quốc gia về Chuyển đổi hệ thống LTTP minh bạch, trách nhiệm và bền vững tại Việt Nam đến năm 2030, ông Mark Lundy - Quản lý Toàn cầu, Ban Môi trường Thực phẩm và Hành vi người tiêu dùng - CIAT đã trình bày kết quả nghiên cứu và chỉ rõ, mỗi quốc gia đều có cách tiếp cận riêng phù hợp với bối cảnh và mục tiêu phát triển, nhưng đều đặt trọng tâm vào sự phối hợp liên ngành, bao trùm các lĩnh vực và vì lợi ích của người dân. 

Rwanda: Định hình quản trị đa chiều và trách nhiệm

Tại Rwanda, cách tiếp cận hệ thống LTTP được lồng ghép vào Chiến lược Nông nghiệp và Chuyển đổi Nông thôn (PSTA5), đi kèm là một nhóm công tác liên ngành do Bộ Nông nghiệp và Tài nguyên chăn nuôi chủ trì. Quốc gia này chú trọng cân bằng giữa lợi ích ngắn hạn (từ xuất khẩu) với dài hạn (tăng trưởng nội địa), qua đó tránh phụ thuộc vào thị trường bên ngoài mà vẫn duy trì động lực phát triển.

Rwanda đầu tư mạnh vào chuỗi giá trị sau thu hoạch, tăng cường kết nối đa phương, đa thị trường và cải thiện hiệu quả logistics. Đáng chú ý, họ thiết lập các diễn đàn đối thoại, trao đổi tích hợp tiếng nói đa ngành và đa bên. Một đổi mới quan trọng là hệ thống đánh giá hiệu suất cấp cao "Imihigo", đẩy mạnh trách nhiệm giải trình của lãnh đạo các cấp và thực thi chính sách. 

Cameroon: Tích hợp giữa nông nghiệp, khí hậu và đa dạng sinh học

Từ thực tiễn tại Cameroon, ba lĩnh vực được xác định là ưu tiên tích hợp giữa LTTP, khí hậu và đa dạng sinh học gồm: đầu tư vào chuỗi giá trị lúa gạo thông qua tăng năng suất, sử dụng giống chịu hạn và giảm khí metan; chuyển đổi nông nghiệp sinh thái cho cây trồng chủ lực (sắn, ngô, kê) và chăn nuôi (gia cầm, trứng, nuôi trồng thủy sản) với sự đa dạng hóa giống địa phương; giảm nhập khẩu bằng cách tăng sản xuất nội địa, thúc đẩy tiêu dùng trong nước.

Về cơ chế khuyến khích thúc đẩy hiệu quả hợp tác liên ngành, Cameroon tập trung tìm kiếm tiếng nói chung trong nhiệm vụ của các bộ ngành, xác định các lĩnh vực ưu tiên và chỉ định đầu mối điều phối giữa các bộ, thúc đẩy tham chiếu chéo tới các lĩnh vực ưu tiên khác, cũng như cung cấp ngân sách tài trợ để thúc đẩy hợp tác liên bộ.

Brazil: Bữa ăn học đường là đòn bẩy chiến lược

Tại Brazil, Chính quyền Tổng thống Lula da Silva đã dồn lực cho Chiến lược quốc gia "Không còn nạn đói", là một biện pháp giải quyết khủng hoảng an ninh lương thực sau đại dịch Covid-19. Trong đó, chương trình bữa ăn học đường là một trong những chính sách then chốt với cách tiếp cận đa cấp và mang lại giá trị đa chiều.

Chính phủ hỗ trợ thực phẩm lành mạnh cho học sinh từ các nông hộ nhỏ, cung cấp chi phí phát triển nông nghiệp sinh thái, hỗ trợ cho phụ nữ nông thôn và tăng cường bảo vệ rừng nhiệt đới Amazon. Ngoài vai trò cải thiện dinh dưỡng, chương trình còn tái khởi động sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ sau đại dịch, thúc đẩy tiêu dùng nội địa và đảm bảo an ninh lương thực cho nhóm yếu thế. Đây là mô hình lý tưởng để kết nối sản xuất - tiêu dùng và chính sách phúc lợi xã hội.

Vương quốc Anh: Đô thị là trung tâm của hệ thống LTTP

Giống như Brazil, đại dịch Covid 19 đã lộ rõ những điểm yếu trong hệ thống LTTP của Vương quốc Anh. Tại quốc gia châu Âu này, mô hình hệ thống LTTP Thành phố (City Region Food System - CRFS) đã xác định thành phố và vùng phụ cận là trung tâm của sự chuyển đổi. Cả các yếu tố, quy trình và mối quan hệ đều vận hành khép kín từ sản xuất, chế biến, phân phối và tiêu thụ thực phẩm trong một vùng đô thị nhất định.

Những sáng kiến cụ thể trong kinh tế tuần hoàn như: chuyển phụ phẩm ngành sữa đến trang trại nuôi lợn, sử dụng men bánh mì cho nhà máy bia, hay dùng chất thải từ nuôi cá để trồng rau… giúp vừa giảm lãng phí vừa tối ưu tài nguyên. 

Ngoài ra, Vương quốc Anh thành lập Trung tâm chuyên về thất thoát, lãng phí LTTP nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và khuyến khích hành vi tiêu dùng có trách nhiệm.

Đan Mạch: Chuyển đổi xanh gắn với hướng dẫn dinh dưỡng

Cũng tại châu Âu, Đan Mạch đã có bước đi mạnh mẽ trong cải cách nông nghiệp bằng các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính và nitơ, cải tạo các vùng đất than bùn để phục hồi sinh thái, và khuyến khích phát triển nông nghiệp hữu cơ. Đặc biệt, quốc gia đầu tư vào hệ thống LTTP có nguồn gốc thực vật và protein xanh.

Đồng thời, Đan Mạch thiết kế hài hòa các chính sách LTTP với các hướng dẫn về dinh dưỡng cho các nhóm tuổi. Đây là một sự kết nối hiệu quả giữa sản xuất, môi trường và sức khỏe người tiêu dùng.

Theo ông Mark Lundy, việc chuyển đổi hệ thống LTTP là quá trình chính sách phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp giữa minh bạch, bao trùm và đồng bộ ở nhiều cấp độ. Một hệ thống LTTP hiện đại không chỉ phục vụ sản xuất và tiêu dùng, mà còn cần phản ánh các mục tiêu về khí hậu, sức khỏe cộng đồng, và bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường địa phương.

Việt Nam đang tham vấn dự thảo Kế hoạch chi tiết thực hiện Quyết định 300/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 28/3/2023 phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm minh bạch, trách nhiệm và bền vững ở Việt Nam đến năm 2030. Sự tham gia của các bên từ cơ quan Trung ương, địa phương, tổ chức dân sự đến khu vực tư nhân được xác định là mắt xích quan trọng.