Đổi mới hệ thống lương thực thực phẩm: Kế hoạch quốc gia, nội lực địa phương

Tại Hội thảo tham vấn Dự thảo kế hoạch chi tiết triển khai Kế hoạch hành động Quốc gia về Chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm (LTTP) ngày 24/6 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và các bên liên quan tổ chức, các chuyên gia trong nước và quốc tế đã thảo luận kinh nghiệm xây dựng thể chế, chính sách phát triển bao trùm.

Hội thảo tham vấn được hỗ trợ bởi Quỹ Joint-SDG cho Quan hệ đối tác Chuyển đổi hệ thống LTTP tại Việt Nam, được UNDP triển khai cùng Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên hợp quốc (FAO) và Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD). Quan hệ đối tác trực tiếp hỗ trợ Chính phủ Việt Nam tăng cường khả năng ứng phó với những thay đổi bất thường về cả dinh dưỡng, LTTP và môi trường - khí hậu, đóng góp vào thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về Chuyển đổi hệ thống LTTP minh bạch, trách nhiệm, bền vững đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 300/QĐ-TTg ngày 28/3/2023.

Hệ thống cung ứng nông sản có trách nhiệm

Ngày 28/3/2023, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 300/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch Hành động quốc gia chuyển đổi hệ thống lương thực - thực phẩm (LTTP) minh bạch, trách nhiệm và bền vững ở Việt Nam đến năm 2030.

Quyết định 300/QĐ-TTg được ban hành ở giai đoạn bước ngoặt, trong thời điểm Việt Nam thể hiện trách nhiệm quốc tế với vai trò quốc gia đăng cai Hội nghị toàn cầu lần thứ 4 Hệ thống LTTP bền vững. Đây cũng là kết quả của một tiếp cận có hệ thống kể từ đầu thập niên, khi Liên hợp quốc chính thức công nhận chuyển đổi hệ thống LTTP là tiến trình hướng đến các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs).

Sau hai năm triển khai, các thành viên nhóm Đối tác Chuyển đổi hệ thống LTTP, với sự chủ trì của Bộ NN-MT, đã tham gia sâu rộng, đồng hành cùng Chính phủ hoàn thiện cơ chế, chính sách. Việt Nam từng bước minh bạch hóa hệ thống cung ứng nông sản, đẩy nhanh cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói đạt chuẩn, cơ bản hình thành 5 vùng nguyên liệu nông, lâm sản. 

Bộ NN-MT và Bộ Y tế đã phối hợp các tổ chức quốc tế phát triển mô hình phân phối thực phẩm an toàn theo nguyên lý kinh tế tuần hoàn và thực phẩm giàu dinh dưỡng, thực phẩm tăng cường vi chất. Nhóm đối tác cũng tổ chức hội thảo, tập huấn và đào tạo giới thiệu tiêu chuẩn chất lượng trong nước và quốc tế; hỗ trợ chính sách để doanh nghiệp tham gia giám định, chứng nhận chất lượng và ATTP.

Với những đột phá về thể chế, chính sách mới đây, lộ trình thực thi Quyết định 300/QĐ-TTg cần được cập nhật, cụ thể hóa để phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội và đặc thù mỗi địa phương.

Theo TS Đặng Kim Sơn - nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (nay là Viện Chiến lược Chính sách NN-MT), kế hoạch chi tiết chuyển đổi hệ thống LTTP cần cập nhật bốn trụ cột chiến lược của Quốc gia, bao gồm khoa học - công nghệ, hội nhập, pháp luật, kinh tế tư nhân.

Bên cạnh đó, với mô hình chính quyền hai cấp sắp đi vào vận hành, nhóm Đối tác cần điều chỉnh kế hoạch để đáp ứng yêu cầu mới, đảm bảo tiến độ thực hiện.

Theo ông Đặng Kim Sơn, tuy đã đạt nhiều kết quả tích cực, hệ thống LTTP tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức như: Chất lượng đầu vào và sản xuất nông sản còn hạn chế, quản lý chuỗi giá trị chưa hiệu quả, suy dinh dưỡng, béo phì, mất an toàn thực phẩm và ô nhiễm môi trường. Do đó, kế hoạch thực thi Quyết định 300 cần nhấn mạnh phối hợp liên ngành, thích ứng linh hoạt, đảm bảo tính thực tiễn và yêu cầu phát triển bền vững.

Câu chuyện thành công ở Sơn La

Sơn La là một trong hai tỉnh, bên cạnh Đồng Tháp, được lựa chọn tiên phong để triển khai thực hiện Kế hoạch hành động Quốc gia về chuyển đổi hệ thống LTTP cấp tỉnh.

Là địa phương miền núi còn nhiều khó khăn, nhưng Sơn La đã từng bước trở thành vùng nguyên liệu chủ lực của Việt Nam. Nhận diện tiềm năng phát triển nông nghiệp trên đất dốc, tỉnh đã tiên phong canh tác thông minh gắn với bảo vệ môi trường. Nhờ đó, tỉnh đã trở thành điểm đến về nông nghiệp bền vững.

Bà Cầm Thị Phong, Phó giám đốc Sở NN-MT Sơn La khẳng định: Phát triển hệ thống LTTP bền vững không thể chỉ là nhiệm vụ, nỗ lực của một ngành nông nghiệp mà cần sự phối kết hợp liên ngành, liên lĩnh vực, xuyên suốt và đồng bộ từ cấp Trung ương đến cấp địa phương.

“Tôi đề xuất việc phát triển các mô hình nông nghiệp sinh thái nên đi đôi với hoạt động truyền thông về thực phẩm an toàn, minh bạch và có trách nhiệm. Ngoài ra, cần chú trọng đào tạo và đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật số nhằm nâng cao kiến thức, năng lực đổi mới sáng tạo, cũng như tạo điều kiện thuận lợi để địa phương tiếp cận các nguồn tài chính ưu đãi", bà Phong chia sẻ.

Theo ông Hoàng Văn Tú, Giám đốc Chương trình Đối tác nông nghiệp thực phẩm bền vững Ireland-Việt Nam (IVAP), kinh tế tư nhân không chỉ là nguồn lực tài chính quan trọng mà còn là động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo ra các mô hình sản xuất - kinh doanh linh hoạt và hiệu quả. Do đó, Việt Nam cần chủ động dẫn dắt và xem khối tư nhân là thành tố quan trọng tham gia vào chuyển đổi hệ thống LTTP.

"Chúng ta nên xem kế hoạch hành động chi tiết chuyển đổi hệ thống LTTP như một chương trình đối tác, với các bản cập nhật theo chu kỳ 6 tháng hoặc hằng năm giữa các tổ công tác. Việc này sẽ giúp theo dõi tiến độ, đánh giá tác động để điều chỉnh phù hợp, từ đó tích hợp các sáng kiến đơn lẻ thành chuyển đổi có tính hệ thống, đồng bộ và bền vững”, ông Tú phân tích.

Đồng tình với ý kiến của chuyên gia Đặng Kim Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm minh bạch Nguyễn Thị Hồng Minh đề xuất thành lập hệ thống thanh tra viên chuyên trách tại các địa phương để kiểm tra thực tế các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm. Toàn bộ kết quả thanh tra, kiểm tra cần được số hóa và cập nhật lên hệ thống quản lý tập trung, giúp người tiêu dùng dễ dàng theo dõi và tra cứu thông tin minh bạch.

"Xây dựng thương hiệu ngành hàng nên thông qua việc phát triển thương hiệu chung cho từng nhóm sản phẩm. Trong đó, các hiệp hội ngành hàng sẽ đóng vai trò điều phối để thúc đẩy sự hợp tác, cùng quảng bá và kiểm soát chất lượng giữa các doanh nghiệp trong ngành. Mô hình này không chỉ giúp gia tăng giá trị thương hiệu Việt mà còn góp phần tạo nên hệ thống thực phẩm vừa minh bạch, vừa bền vững”, bà Minh cho biết.