Thái Lan tăng sức cạnh tranh cho sầu riêng bằng vận tải đường sắt

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt trên thị trường sầu riêng, Thái Lan đang đẩy mạnh xuất khẩu sang Trung Quốc bằng vận tải đường sắt nhằm rút ngắn thời gian, cắt giảm chi phí và đảm bảo chất lượng trái cây tươi.

Bộ Giao thông vận tải Thái Lan vừa tổ chức lễ khởi hành chuyến tàu chở sầu riêng đầu tiên từ ga Map Ta Phut (tỉnh Rayong - miền Trung Thái Lan) theo tuyến đường sắt dài hơn 1.750 km, qua Nong Khai đến Trung Quốc. Chuyến hàng gồm 5 container, tổng trọng lượng 50 tấn, dự kiến đến đất nước tỷ dân sau 3-4 ngày.

Đây là phương án mới nhất, nhằm thay thế vận chuyển bằng đường biển vốn mất 7-10 ngày, trong khi vẫn đảm bảo nhiệt độ bảo quản ổn định ở mức 13-15°C.

Trung Quốc hiện là thị trường tiêu thụ hơn 90% tổng lượng sầu riêng xuất khẩu của Thái Lan. Trong năm 2024, quốc gia này đã xuất khẩu hơn 4,3 tỷ USD sầu riêng tươi và đông lạnh. Năm nay, sản lượng sầu riêng Thái Lan dự kiến tăng 37%, lên khoảng 1,7 triệu tấn.

Tuy nhiên, Thái Lan đang đối mặt áp lực cạnh tranh từ Việt Nam, quốc gia có vị trí địa lý gần Trung Quốc, chi phí vận chuyển thấp và đang mở rộng mạnh diện tích trồng sầu riêng phục vụ xuất khẩu, theo tờ Matichon.

Ngoài ra, Philippines cũng nổi lên với sầu riêng tươi chất lượng cao. Trong khi đó, Trung Quốc liên tục siết chặt kiểm soát nhập khẩu, đặc biệt yêu cầu kiểm tra dư lượng vàng O (BY2) và Cadimi từ ngày 10/1 đầu năm nay.

So sánh các phương thức vận tải, đường bộ linh hoạt nhưng tốn kém (từ 0,4 - 0,6 USD/kg) và dễ chậm trễ tại cửa khẩu. Đường biển rẻ hơn (khoảng 0,3 USD/kg) nhưng thời gian dài khiến trái cây dễ giảm chất lượng. Đường hàng không nhanh (2–3 ngày) nhưng giá rất cao (khoảng 1,8 USD/kg) và hạn chế sản lượng.

Trong khi đó, đường sắt có thời gian tương đương đường bộ (3-4 ngày), chi phí hợp lý, dễ kiểm soát độ lạnh, một trong những yếu tố tiên quyết để mặt hàng sầu riêng tươi đảm bảo chất lượng cao khi đến tay người tiêu dùng.

Ông Theerapong Techasathien, Phó Giám đốc điều hành Công ty Pan Asia Silk Road cho biết, hệ thống đường sắt Thái Lan đã được cải thiện đáng kể trong 2-3 năm qua, giúp tăng độ tin cậy và rút ngắn thời gian vận chuyển. Năm 2023, Thái Lan vận chuyển khoảng 700 container trái cây sang Lào bằng đường sắt (tương đương 17.700 tấn), năm 2024 tăng lên 1.100 container (khoảng 27.700 tấn).

Một lợi ích khác từ việc chuyển sang đường sắt là giảm đáng kể lượng khí thải nhà kính. Cụ thể, mỗi container chỉ thải khoảng 0,96 tấn CO2e, thấp hơn khoảng 65% so với đường bộ (2,71 tấn/container).

Dù vậy, số lượng toa hàng hiện tại chưa đủ đáp ứng nhu cầu trong mùa vụ cao điểm. Bộ Giao thông vận tải Thái Lan đang lên kế hoạch đầu tư khoảng 66 triệu USD để mua thêm 946 toa tàu, trong đó 300 toa đầu tiên sẽ được đưa vào sử dụng từ giữa năm 2026.

Đáng chú ý, Trung Quốc vừa điều chỉnh chính sách kiểm tra đối với sầu riêng nhập khẩu từ Thái Lan. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan Narumon Pinyosinwat cho biết sau cuộc họp với Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) hồi tháng 2/2025 tại Bắc Kinh, hai bên đã thống nhất phân loại cơ sở đóng gói và giảm kiểm tra dư lượng vàng O cho các doanh nghiệp có hệ thống quản lý chất lượng tốt. Chính sách mới sẽ có hiệu lực từ ngày 10/5.

Hiện Thái Lan có 9 phòng thí nghiệm được công nhận để kiểm tra dư lượng vàng O trước xuất khẩu, cùng 4 phòng khác đang trong quá trình xin công nhận lại. Bộ trưởng Narumon khẳng định hệ thống hiện tại đủ năng lực phục vụ mùa vụ cao điểm, đồng thời kêu gọi doanh nghiệp tuân thủ nghiêm quy định vệ sinh, bảo đảm làm sạch thiết bị và cơ sở đóng gói để thông quan nhanh chóng.

Ngoài ra, Thái Lan cũng đang phối hợp chặt chẽ với GACC trong công tác hải quan, bố trí nhân sự kiểm tra làm việc 24/7 tại các cửa khẩu, đồng thời hỗ trợ phía Trung Quốc mở rộng thêm hệ thống xét nghiệm. Bộ trưởng Narumon bày tỏ cảm ơn Trung Quốc đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp xuất khẩu sầu riêng diễn ra thông suốt.

Việc kết hợp hạ tầng vận tải hiện đại, chính sách kiểm dịch chủ động và hợp tác song phương sâu rộng được kỳ vọng sẽ giúp Thái Lan củng cố vị thế số một trong xuất khẩu sầu riêng, nhất là khi thị trường Trung Quốc ngày càng khắt khe và nhiều đối thủ mới đã nổi lên như Việt Nam, Malaysia hay Philippines.