Tạo sức lan tỏa mạnh mẽ trong cuộc chiến chống rác thải nhựa

Thói quen xanh bắt đầu từ cơ quan, trường học

Trước đây, trong các cuộc họp, hội nghị ở Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), chai nước nhựa dùng một lần là vật dụng quen thuộc, xuất hiện trên hầu hết bàn họp. Không ai để ý rằng chỉ một buổi họp có thể thải ra hàng trăm chai nhựa khó phân hủy. Đến năm 2022, UBND tỉnh (khi ấy) ban hành chủ trương thay thế hoàn toàn nước đóng chai nhựa trong cơ quan nhà nước bằng bình thủy tinh hoặc bình cá nhân.

Ban đầu, nhiều người lo ngại “phiền phức”, nhất là khi phải thay đổi thói quen uống nước tiện lợi vốn đã kéo dài nhiều năm. Nhưng chỉ sau vài tháng, hình ảnh những chai nhựa biến mất, nhường chỗ cho bình nước tái sử dụng, trở thành thói quen chung. “Giờ nhìn thấy chai nhựa trong cuộc họp là thấy lạ. Ai cũng quen mang bình cá nhân hoặc dùng cốc thủy tinh của cơ quan” anh Lê Minh Tuấn, cán bộ tại phường Tam Thắng chia sẻ.

Phong trào này nhanh chóng được mở rộng sang trường học. Năm 2023, Sở Tài nguyên - Môi trường Bà Rịa - Vũng Tàu (khi đó) phối hợp với Sở Giáo dục triển khai chương trình “Học đường nói không với rác nhựa” tại 10 trường tiểu học và THCS ở thành phố Bà Rịa và thành phố Vũng Tàu.

Các tiết học ngoại khóa, trò chơi và cuộc thi nhỏ về môi trường giúp trẻ em hiểu vì sao một chiếc túi nilon có thể tồn tại hàng trăm năm dưới biển, và cách một chiếc bình nước cá nhân có thể giảm hàng nghìn chai nhựa mỗi năm. Hơn 4.500 học sinh được tặng bình nước và túi vải dùng nhiều lần. Một năm sau, khảo sát tại các trường này cho thấy hơn 70% học sinh mang theo bình nước và hộp cơm thân thiện môi trường hằng ngày, lượng túi nilon trong căng-tin trường giảm hơn một nửa.

Chị Ngọc Lan, phụ huynh có con học tại Trường THCS Phước Thắng kể rằng, chính các em học sinh là “người truyền lửa” trong gia đình. “Trước đây đi chợ tôi cứ lấy túi nilon cho tiện. Giờ con nhắc ‘mẹ đừng dùng túi nhựa nữa, cô giáo bảo nó làm hại biển’. Thấy con làm được, mình cũng thay đổi”, chị Lan cười.

Không dừng ở tuyên truyền, một số khu dân cư đã biến thông điệp xanh thành hành động cụ thể. Phường 7, thành phố Vũng Tàu (nay là phường Tam Thắng) là ví dụ điển hình. Năm 2023, chính quyền phường phối hợp đoàn thể địa phương lắp đặt 15 lồng sắt phân loại rác tái chế tại khu dân cư, vận động từng hộ gia đình gom chai nhựa, lon, giấy vụn mang đến để đổi lấy quà hoặc góp quỹ từ thiện.

Ban đầu, chỉ khoảng 30% hộ tham gia. Nhưng khi quỹ “Vì người nghèo” của phường công khai số tiền thu được từ bán phế liệu với hơn 1,8 triệu đồng sau tháng đầu tiên để mua quà cho trẻ khó khăn và hỗ trợ gia đình neo đơn, cả khu phố hưởng ứng mạnh mẽ.

Sau khi chính quyền 2 cấp đi vào hoạt động, mô hình này tiếp tục được người dân duy trì và hưởng ứng mạnh mẽ. Mỗi tháng, các lồng sắt của phường Tam Thắng đã thu gom trên 3 tấn rác tái chế, giảm đáng kể khối lượng rác phải chôn lấp. Nhiều hộ tự giác mang túi vải đi chợ, rửa sạch chai nhựa để tái sử dụng hoặc quyên góp vào lồng sắt. “Giờ ai dùng quá nhiều túi nilon là bị hàng xóm nhắc ngay. Giữ môi trường sạch cũng là giữ uy tín của khu phố”, bà Trần Thị Mai, một cư dân phường chia sẻ.

Từ mô hình điểm đến định hướng bền vững

Từ ngày 1/1/2025, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (trước đây) đã chính thức yêu cầu các địa phương triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Việc đặt lồng lồng sắt phân loại rác tại công sở và 9 khu phố tại phường Tam Thắng là mô hình điểm, được nhân rộng. Mỗi tháng, các lồng sắt này thu gom khoảng 3.150 kg rác tái chế, bán phế liệu thu về 1,8 triệu đồng, phục vụ quỹ cộng đồng các hoạt động thiện nguyện. Các trường học, hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện lợi như Co.opmart, Circle K… cũng áp dụng mô hình này.

Chỉ tính riêng khu vực Vũng Tàu, hiện phát sinh khoảng 410 tấn rác sinh hoạt mỗi ngày, nhưng mới chỉ tái chế và tái sử dụng khoảng 15%. Trước đây, thành phố biển này cũng đặt mục tiêu triển khai đồng bộ phân loại rác đến toàn bộ dân cư, cán bộ, cơ sở kinh doanh trong thành phố.

Còn tại huyện Châu Đức (cũ), mỗi ngày phát sinh khoảng 91 tấn chất thải rắn sinh hoạt với tổng cộng 33.215 tấn/năm. Hầu hết các xã thuộc huyện Châu Đức đã chủ động triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn theo chương trình nông thôn mới, phối hợp vận động dân giảm túi nilon, dùng bao bì thân thiện, ủ rác hữu cơ làm phân bón vườn nhà.

Cùng với truyền thông chính thức, những câu chuyện truyền cảm hứng như thầy Lương Hữu Phương (phường Phước Thắng) đã tái chế chai nhựa và xốp bỏ đi thành áo phao cứu hộ, tạo mô hình nhỏ nhưng truyền tải thông điệp môi trường mạnh mẽ. Đây là minh chứng cho thấy: khi người dân vào cuộc sáng tạo, giảm rác nhựa không chỉ là chính sách mà trở thành hành động cụ thể và lan tỏa trong cộng đồng nhỏ nhất.

Năm 2023, Bà Rịa - Vũng Tàu phát sinh khoảng 421.575 tấn chất thải rắn sinh hoạt (khoảng 1.170 tấn/ngày): trong đó đô thị thu gom đạt tỷ lệ 99%, nông thôn đạt 90%. Khi ấy, UBND tỉnh phấn đấu đến năm 2025 là ít nhất 30% chất thải rắn sinh hoạt được phân loại ở nguồn và đạt 50% vào năm 2030. Đồng thời, địa phương cũng phấn đấu đồng thời giảm tỷ lệ rác nhựa chôn lấp dưới 30% và thu gom xử lý đạt 98% tổng chất thải rắn sinh hoạt đô thị.