Đó là chia sẻ của ông Nguyễn Thượng Hiền, Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) với Báo Nông nghiệp và Môi trường.
Trong bối cảnh thiên tai khắc nghiệt, bất thường và mang tính lịch sử hiếm thấy như năm 2025, ngành khí tượng thủy văn đang thực sự là tuyến đầu trong cung cấp thông tin cảnh báo sớm. Mỗi bản tin dự báo không chỉ là con số, là bản đồ, mà là cơ sở quan trọng để đưa ra các giải pháp ứng phó phù hợp, phục vụ cho công tác chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, các bộ, ngành và chính quyền địa phương.
Ông Nguyễn Thượng Hiền, Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Ảnh: Quỳnh Hương.
Những thách thức 'chưa có tiền lệ'
- Thưa ông, đội ngũ những người làm công tác khí tượng thủy văn đã trải qua những khó khăn, thách thức ra sao trong năm qua?
Trong năm 2025, ngành khí tượng thủy văn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, khi đội ngũ cán bộ từ Trung ương đến địa phương phải làm việc với cường độ cao, chưa từng có tiền lệ.
Ngay từ nửa đầu năm, các hiện tượng thời tiết đã bộc lộ rõ tính bất thường: sự chuyển pha của ENSO, các dao động khí quyển quy mô lớn, cùng tác động của biến đổi khí hậu khiến nhiều hình thái thời tiết diễn biến khác trung bình nhiều năm. Điều này buộc đội ngũ dự báo phải liên tục theo dõi, phân tích, cập nhật kịch bản.
Sang nửa cuối năm, áp lực tăng lên gấp bội khi thiên tai xảy ra liên tục, dồn dập, nhất là mưa lớn diện rộng, lũ lớn, ngập lụt nghiêm trọng. Có những giai đoạn, toàn bộ lãnh đạo của Cục phải duy trì trạng thái trực chiến 24/7 trong nhiều tuần liền, không kể ngày nghỉ, lễ. Nhiều cán bộ, dự báo viên làm việc xuyên đêm, liên tục nhiều ca, có người gần như không rời vị trí công tác trong suốt cao điểm thiên tai.
Lũ cuồn cuộn cuốn trôi cả xe khách ở Đắk Lắk. Ảnh: Trần Thọ.
Đối với đội ngũ lãnh đạo các cấp, áp lực không chỉ đến từ cường độ công việc mà còn từ trách nhiệm ra quyết định. Mỗi chỉ đạo điều hành, mỗi phương án dự báo đều phải cân nhắc rất kỹ, đúng quy trình quy định, yêu cầu độ chính xác cao và thời gian rất gấp, một thiếu sót nhỏ bị bỏ qua có thể dẫn đến những hậu quả rất lớn trong thực tế.
Đã có những trường hợp cán bộ phải liên tục bám trụ tại cơ quan để theo dõi, phân tích và dự báo, trong khi gia đình ở nhà bị ngập sâu, mất liên lạc kéo dài hơn hai ngày.
Trong nhiều đợt mưa lũ lớn, không ít trạm quan trắc bị cô lập hoàn toàn, hạ tầng kỹ thuật và giao thông bị chia cắt; nhiều cán bộ khí tượng thủy văn phải vận hành các phương án dự phòng trong điều kiện hết sức khó khăn, khi nước lũ dâng cao, thậm chí ngập tới khu nhà làm việc, nhằm bảo đảm dòng thông tin và dữ liệu quan trắc không bị gián đoạn.
Đối mặt với những hiểm nguy như vậy, các trạm vẫn duy trì được chuỗi số liệu quan trắc khí tượng, thủy văn liền mạch. Đây là yếu tố then chốt để bảo đảm hoạt động dự báo, cảnh báo không bị gián đoạn, phục vụ kịp thời công tác chỉ đạo, điều hành phòng, chống thiên tai ở các cấp. Ở họ, tinh thần trách nhiệm cao, ý thức kỷ luật và bản lĩnh nghề nghiệp được phát huy tối đa để thực hiện nhiệm vụ trong hoàn cảnh khó khăn nhất.
Trạm ngập, anh em lập lán trên đồi bám trụ để quan trắc
- Các trạm quan trắc của Cục là những nơi đối đầu trực diện với thiên tai. Xin ông chia sẻ về những thiệt hại lớn của ngành trong thời gian qua?
Đúng như vậy, hệ thống trạm quan trắc khí tượng thủy văn chính là “tai mắt” của ngành, nhưng cũng là những đơn vị phải đối diện trực tiếp và khốc liệt nhất với thiên tai.
Trong năm 2025, nhiều trạm quan trắc, đặc biệt là các trạm ở vùng núi cao, ven sông suối, khu vực thường xuyên xảy ra lũ quét và sạt lở đất, đã chịu thiệt hại nặng nề. Có trạm bị nước lũ cuốn trôi thiết bị. Có trạm bị sạt lở làm hư hỏng nhà trạm, đường vào bị chia cắt hoàn toàn. Nhiều trạm bị ngập hoàn toàn. Như Trạm thủy văn Củng Sơn (Đắk Lắk), khi trạm bị ngập hoàn toàn, các cán bộ trạm đã di chuyển thiết bị đo lên đồi phía sau nhà trạm, căng bạt lập lán bám trụ để tiếp tục quan trắc, đo đạc.
Cán bộ Trạm Thủy văn Nông Sơn (Đà Nẵng) quan trắc liên tục trong điều kiện lũ lớn, nước dâng cao. Ảnh: Viết Xê.
Thiệt hại không chỉ là về cơ sở vật chất, trang thiết bị có giá trị rất lớn, mà còn là nguy cơ gián đoạn dữ liệu quan trắc, trong khi đây là nguồn dữ liệu đầu vào vô cùng quan trọng cho công tác dự báo, cảnh báo. Đặc biệt, trong điều kiện thiên tai cực đoan, chính những trạm này lại càng cần duy trì hoạt động ổn định để cung cấp thông tin kịp thời.
Trong năm 2025, ước tính tổng thiệt hại của ngành khí tượng thủy văn lên tới nhiều chục tỷ đồng. Một con số chưa từng thấy.
Tôi muốn nhấn mạnh rằng, phía sau mỗi trạm quan trắc, mỗi con số là sự hy sinh thầm lặng của cán bộ làm nhiệm vụ. Nhiều cán bộ phải bám trạm trong mưa lũ, đối mặt với nguy hiểm để bảo đảm số liệu không bị gián đoạn. Đây là những đóng góp rất lớn, rất đáng trân trọng của đội ngũ làm công tác quan trắc khí tượng thủy văn.
- Là cơ quan ở tuyến đầu cảnh báo sớm, mỗi bản tin từ các cơ quan dự báo của Cục là đầu vào quan trọng cho các quyết định phòng chống thiên tai từ trung ương đến địa phương. Ông có thể chia sẻ một số thời điểm khó khăn, áp lực lớn mà người lãnh đạo phải có sự điều chỉnh chỉ đạo để cung cấp thông tin dự báo nhanh nhất, kịp thời nhất?
Câu hỏi rất hay và rất đúng. Làm công tác dự báo, cảnh báo khó khăn nhất là lúc đưa ra quyết định ban hành mỗi bản tin, đặc biệt là trong những tình huống nguy cơ xảy ra rủi ro thiên tai lớn. Theo tôi thì không chỉ riêng năm 2025 mà hầu như năm nào người lãnh đạo ngành khí tượng thủy văn cũng phải chịu áp lực rất lớn trong việc đưa ra các quyết định chỉ đạo điều hành.
Áp lực lớn nhất nằm ở chỗ: thiên tai diễn biến rất nhanh, có tính bất định lớn, trong khi yêu cầu của thực tiễn là dự báo phải sớm hơn, chính xác cao, chi tiết hơn, cập nhật liên tục hơn. Có những tình huống, chỉ trong vài giờ, kịch bản thiên tai đã thay đổi đáng kể, buộc chúng tôi phải điều chỉnh ngay phương án dự báo và thông tin cảnh báo.
Nhiều cán bộ, dự báo viên làm việc xuyên đêm, liên tục nhiều ca, có người gần như không rời vị trí công tác trong suốt cao điểm thiên tai. Ảnh: Hoài Linh.
Mỗi khi có thiên tai, lãnh đạo Cục phải trực tiếp tham gia các cuộc họp khẩn, kết nối liên tục với hệ thống dự báo khí tượng thủy văn quốc gia (Trung tâm Dự báo khí tượng khủy văn quốc gia, các đài khí tượng thủy văn), đồng thời thông tin liên tục đến Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia và các bộ ngành, địa phương. Mục tiêu cao nhất là bảo đảm thông tin dự báo được cung cấp nhanh nhất, tin cậy nhất, rõ ràng và chi tiết nhất, phục vụ kịp thời cho công tác chỉ đạo, điều hành.
Đây là những thời điểm mà trách nhiệm nghề nghiệp được đặt lên hàng đầu, đòi hỏi người lãnh đạo không chỉ có chuyên môn mà còn phải có bản lĩnh, sự quyết đoán và khả năng phối hợp hiệu quả trong điều kiện áp lực rất lớn.
Chủ động sớm, hành động sớm
- Xin ông chia sẻ về những kinh nghiệm rút ra từ công tác dự báo, cảnh báo thời tiết, thiên tai năm 2025?
Năm 2025 mang lại cho ngành khí tượng thủy văn nhiều bài học sâu sắc và rất quý giá.
Thứ nhất, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, không thể tiếp cận dự báo theo tư duy “kinh nghiệm thuần túy” hay dựa quá nhiều vào quy luật cũ. Dự báo hiện đại đòi hỏi kết hợp chặt chẽ giữa quan trắc - mô hình số - phân tích chuyên gia, trong đó vai trò của con người vẫn là yếu tố quyết định cuối cùng.
Thứ hai, công tác cảnh báo phải chuyển mạnh sang cảnh báo sớm, cảnh báo xa, cảnh báo theo tác động, tức là không chỉ nói “mưa bao nhiêu, gió cấp mấy” mà phải làm rõ nguy cơ gì sẽ xảy ra, ở đâu, trong thời gian nào, ảnh hưởng đến đối tượng nào. Đây là hướng đi tất yếu và đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong năm qua mà Cục Khí tượng Thủy văn đã và đang triển khai.
Ông Nguyễn Văn Hùng, Trưởng trạm Thủy văn Phúc Lộc Phương (Bắc Ninh) chỉ mốc đỉnh lũ 9,98 mét, cao hơn gần 60cm so với lũ lịch sử năm 2024 và gây ngập toàn bộ trạm. Ảnh: Trung Nguyên.
Thứ ba, thông tin dự báo cần được truyền tải nhanh, thống nhất, dễ hiểu, tránh gây nhiễu hoặc hiểu sai. Trong điều kiện mạng xã hội phát triển mạnh, nếu thông tin chính thống không kịp thời, rất dễ bị lấn át bởi các nguồn tin không chính xác.
Thiên tai hiện nay diễn biến ngày càng bất thường, khó dự báo theo các quy luật truyền thống, đòi hỏi công tác ứng phó phải được đặt trong trạng thái sẵn sàng cao nhất. Cách tiếp cận phù hợp là luôn chủ động phòng ngừa, không chủ quan với các kịch bản có xác suất thấp. Bởi, khi những tình huống cực đoan xảy ra, nếu không chuẩn bị từ sớm sẽ để lại hậu quả rất lớn. Chủ động sớm, hành động sớm chính là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro và thiệt hại.
Thực tiễn tại Huế và một số tỉnh/thành cho thấy, trong những đợt mưa lũ vượt ngoài quy luật lịch sử vừa qua, chỉ dự báo chính xác vẫn chưa đủ để hạn chế thiệt hại nếu thiếu sự phối hợp hiệu quả. Giá trị lớn nhất của dự báo là được đặt trong một cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan khí tượng thủy văn và chính quyền địa phương, từ cảnh báo sớm, truyền tin đa kênh đến tham mưu vận hành hồ chứa và tổ chức ứng phó kịp thời.
Mô hình “dự báo sớm - truyền tin nhanh - chỉ đạo quyết liệt - cập nhật thời gian thực” tại Huế đã cho thấy hiệu quả rõ rệt, giúp chuyển thông tin khoa học thành hành động cụ thể, đúng thời điểm, qua đó giảm đáng kể mức độ ngập lụt và thiệt hại cho người dân.
- Xin ông cho biết những ưu tiên trọng tâm của ngành khí tượng thủy văn Việt Nam để nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm trong bối cảnh biến đổi khí hậu?
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét, ngành khí tượng thủy văn Việt Nam xác định một số ưu tiên trọng tâm mang tính chiến lược.
Trước hết là hiện đại hóa hệ thống quan trắc, bảo đảm dữ liệu đầy đủ, chất lượng, liên tục theo thời gian thực, đặc biệt ở những khu vực xung yếu, dễ xảy ra thiên tai. Đây là nền tảng cho mọi hoạt động dự báo.
Thứ hai là tiếp tục nâng cao năng lực dự báo số, ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo, mô hình dự báo tổ hợp, đồng thời tiếp tục nâng cao chất lượng đội ngũ dự báo viên.
Cán bộ Trạm đảo Lý Sơn kiểm tra máy móc, chằng chống trước mưa bão. Ảnh: Trà My.
Thứ ba là phát triển hệ thống cảnh báo sớm đa thiên tai, dựa trên tác động, gắn chặt hơn với nhu cầu thực tế của các ngành, các địa phương và người dân.
Cuối cùng là tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm, chia sẻ dữ liệu và công nghệ, đồng thời khẳng định vai trò, vị thế của khí tượng thủy văn Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.
Chúng tôi tin rằng, với những định hướng đúng đắn và sự nỗ lực không ngừng của toàn ngành, khí tượng thủy văn Việt Nam sẽ tiếp tục hoàn thành tốt sứ mệnh bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân, góp phần phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt.
Trân trọng cảm ơn ông!
