Sử dụng đất đá thải mỏ thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn
Quảng Ninh có hàng chục mỏ than lớn trải dài từ Đông Triều, Uông Bí đến Hạ Long, Cẩm Phả. Quá trình khai thác than, đến nay các mỏ đang tồn 2,1 tỷ m3 đất đá thải và trung bình mỗi năm sẽ tăng thêm khoảng 150 triệu m3.
Lượng đất đá này một phần để lấp lại những moong khai thác, cải tạo các tầng thải và phục hồi môi trường; phần còn lại có thể khai thác, chế biến, sử dụng làm vật liệu san lấp mặt bằng, vật liệu xây dựng, giúp sử dụng tiết kiệm tài nguyên đất san lấp và tạo nguyên vật liệu mới cho quá trình sản xuất khác.
Chủ trương sử dụng nguồn đất đá thải mỏ để san lấp mặt bằng các dự án, làm vật liệu xây dựng sẽ đạt được đa mục tiêu theo hướng tích cực góp phần giảm áp lực về diện tích bãi thải; giảm ô nhiễm nguồn nước, môi trường sinh thái...
Đồng thời, điều này giúp giảm đáng kể chi phí xử lý đất đá thải mỏ và tăng hiệu quả kinh tế khai thác của ngành than trên địa bàn.
Quá trình khai thác than phát sinh lượng lớn đất đá thải, có thể sử dụng để san lấp và sản xuất vật liệu xây dựng. Ảnh: Cường Vũ.
Trên cơ sở hiệu quả kép khi tận dụng nguồn đất đá thải mỏ, Nghị quyết số 10 ngày 26/9/2022 của Tỉnh ủy Quảng Ninh đã đặt ra yêu cầu phải có lộ trình chấm dứt khai thác đất, đá đồi tự nhiên làm vật liệu san lấp mặt bằng tại các địa bàn Đông Triều, Quảng Yên, Uông Bí, Hạ Long, Cẩm Phả, Vân Đồn; tập trung sử dụng đất, đá thải mỏ, tro, xỉ thải từ các nhà máy nhiệt điện làm vật liệu san lấp mặt bằng nhằm phát triển kinh tế tuần hoàn, giải quyết hài hòa giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường. Chủ trương này sẽ góp phần quan trọng để tháo gỡ khó khăn trong việc thiếu nguồn đất đắp, san lấp nhiều dự án trọng điểm của tỉnh trong thời gian tới.
Để tiếp tục tìm hướng đi mới cho đất đá thải mỏ vùng Quảng Ninh, Tập đoàn Công nghiệp than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) đã tích cực thúc đẩy chủ trương bán đất đá thải mỏ cho các doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng làm vật liệu san lấp, vật liệu xây dựng. Nếu mọi việc trôi chảy thì TKV sẽ giảm được nhiều gánh nặng về chi phí, đồng thời tăng được nguồn thu lớn.
Người dân, doanh nghiệp kỳ vọng sau than, đất đá thải sẽ là "mỏ vàng" mới của Quảng Ninh vì càng ngày nguồn vật liệu san lấp và cát sẽ càng khan hiếm.
Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, lãnh đạo Tập đoàn TKV cho biết định hướng quy hoạch khai thác đất đá thải của TKV trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đến năm 2030 sẽ tập trung chủ yếu tại các khu vực, vị trí có các nguồn phát sinh khối lượng đổ thải lớn, là các mỏ khai thác lộ thiên; trong đó, ưu tiên khai thác, sử dụng đất đá thải khai thác trực tiếp tại khai trường (kết hợp ngay trong quá trình khai thác mỏ) nhằm giảm và hạn chế tối đa việc phải trung chuyển, gây ảnh hưởng môi trường, làm giảm hiệu quả kinh tế.
Hiệu quả trông thấy, khó khăn bủa vây
Theo lãnh đạo TKV, theo quy định của pháp luật về khoáng sản, đất đá thải đang được coi là "khoáng sản đi kèm". Vì vậy để được cấp phép khai thác, thu hồi đất, đá thải mỏ, TKV phải làm việc với các chủ dự án, công trình để xác lập nhu cầu sử dụng đất đá thải mỏ cho các dự án, công trình cụ thể. Sau đó lập và trình Bộ Nông nghiệp và Môi trường phương án thu hồi đất, đá thải để được thông qua chủ trương/cấp phép khai thác, thu hồi (sau khi Bộ NN&MT lấy ý kiến tham gia của một số Bộ, Ngành và các địa phương có liên quan) theo thời hạn của giấy phép khai thác than (khoáng sản chính); nếu giấy phép khai thác than hết thời hạn, lập phương án khai thác, sử dụng đất đá thải mỏ để tích hợp vào Đề án Đóng cửa mỏ và sẽ được cấp phép theo thời hạn của Đề án Đóng cửa mỏ được phê duyệt (trong đó có điều chỉnh cả phương án Cải tạo phục hồi môi trường của dự án mỏ).
Bãi thải mỏ đã chất cao như núi, nguy cơ gây sạt lở và phát tán bụi ô nhiễm môi trường. Ảnh: Cường Vũ.
Khi đã thực hiện xong công đoạn trên, TKV báo cáo UBND tỉnh Quảng Ninh để thông qua phương án (sau khi Bộ TN&MT cho phép khai thác, thu hồi; Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Ninh thông qua chủ trương); tiếp đến lập phương án vận chuyển trình duyệt cấp phép sau khi phương án được UBND tỉnh thông qua và sau khi các chủ dự án, công trình thực hiện đánh giá tác động môi trường. Cuối cùng là tổ chức thực hiện theo đúng phương án đã được thông qua, thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ có liên quan theo quy định...
Bên cạnh đó, một khó khăn nữa là thời gian khai thác đất, đá thải được gắn liền với thời gian khai thác theo giấy phép khai thác của các mỏ than. Vì vậy, trong trường hợp thực hiện khai thác đất đá thải mỏ không đảm bảo hết khối lượng được cấp phép theo tiến độ giấy phép khai thác của các mỏ (do các nguyên nhân về tiến độ thủ tục pháp lý, nhu cầu của các chủ dự án, công trình...) thì buộc phải dừng hoạt động; để tiếp tục được khai thác, thu hồi phần khối lượng đất đá thải mỏ còn lại, TKV sẽ phải triển khai các thủ tục pháp lý (theo hướng đưa vào Đề án Đóng cửa mỏ để trình Bộ Nông nghiệp và Môi trường phê duyệt); do đó sẽ gây ách tắc việc cung ứng vật liệu san lấp cho các dự án, công trình, rủi ro về tài chính và việc ổn định công việc cho người lao động.
Lãnh đạo TKV khẳng định, sử dụng đất đá thải mỏ là yêu cầu bức thiết của Quảng Ninh hiện nay, giúp thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn; đồng thời, giảm áp lực, hạ độ cao cho các bãi thải mỏ, đảm bảo môi trường… đặc biệt là đối với các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, đường giao thông ở địa phương.
Tập đoàn đã chủ động báo cáo, phối hợp với tỉnh Quảng Ninh giải quyết các vướng mắc liên quan đến phương án khai thác, thu hồi đất đá thải của TKV sau khi phương án đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường thông qua chủ trương, cấp phép khai thác để tỉnh Quảng Ninh tạo điều kiện, đồng thuận với việc triển khai thực hiện phương án, đẩy nhanh tiến độ triển khai thực hiện. Đồng thời, đề nghị tỉnh Quảng Ninh có ý kiến với Bộ Nông nghiệp và Môi trường về việc cho phép thời gian khai thác, thu hồi đất đá thải mỏ theo thời gian nêu trong phương án và hồ sơ xin chủ trương/cấp phép của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, không lấy theo thời hạn giấy phép khai thác của các mỏ.
Đặc biệt, TKV sẽ đề xuất với các cấp có thẩm quyền sửa đổi quy định của pháp luật về khoáng sản để đất đá thải mỏ không được coi là "khoáng sản đi kèm", tạo điều kiện để rút ngắn thủ tục, thời gian xin cấp phép khai thác, thu hồi đất đá thải mỏ làm vật liệu san lấp, vật liệu xây dựng.
Trao đổi với phóng viên, một doanh nghiệp tại Quảng Ninh cho biết, cả nước đang lo về giá vật liệu xây dựng, đây đúng là thời điểm tốt để Quảng Ninh khai thác "mỏ vàng" thứ hai, đất đá thải mỏ. Để khai thác được đất đá thải mỏ, tỉnh cần tạo điều kiện cho những doanh nghiệp đang có sẵn năng lực tương ứng để kịp thời đáp ứng "cơn khát", bình ổn thị trường vật liệu.
Cụ thể, đất san lấp cần khối lượng lớn, thời gian lại gấp trong 2-3 năm cho mỗi dự án nên các đơn vị phải có sẵn năng lực bốc xúc lớn. Còn dùng đất đá thải làm vật liệu xây dựng thì doanh nghiệp phải đầu tư dây chuyền sản xuất, tuyến băng tải, cảng bến để tập kết và tiêu thụ… tính sơ sơ đầu tư đến cả nghìn tỷ đồng, mất 4-5 năm làm thủ tục, trong khi thu hồi vốn thì phải cỡ 10 năm. Nếu không phải doanh nghiệp nào tâm huyết, có sẵn quỹ đất, năng lực sản xuất quy mô công nghiệp, đặc biệt là trường vốn và hiểu biết pháp luật cao thì sợ không theo nổi.
"Doanh nghiệp như vậy ở Quảng Ninh không phải không có, chỉ cần tín hiệu từ lãnh đạo tỉnh là họ sẽ sẵn sàng tiên phong. Thời cơ này mà bỏ lỡ thì chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế e rằng cũng bị lỡ hẹn, Quảng Ninh sẽ mất cơ hội vươn mình", vị lãnh đạo doanh nghiệp nhìn nhận.
