Sáng kiến giám sát bốn bên giúp Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân xanh hơn

Trong bối cảnh phát triển năng lượng gắn với yêu cầu bảo vệ môi trường ngày càng cấp bách, Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân (tỉnh Bình Thuận, nay thuộc tỉnh Lâm Đồng) đang trở thành điểm sáng với mô hình giám sát môi trường “4 bên”, một sáng kiến mới nhằm tăng cường kiểm soát ô nhiễm, đặc biệt là bụi than và nâng cao tính minh bạch trong vận hành nhà máy nhiệt điện.

Từ “điểm nóng bụi than” đến hình mẫu giám sát cộng đồng

Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân hiện có 5 dự án nhà máy nhiệt điện với tổng công suất hơn 6.200 MW, là một trong những cụm nguồn thải lớn nhất cả nước. Cách đây gần một thập kỷ, nơi đây từng được nhắc đến như một “điểm nóng môi trường” khi xảy ra sự cố bụi than năm 2015. Đặc thù địa lý nằm trong vùng gió lớn cùng mật độ dân cư dày đặc khiến vấn đề ô nhiễm bụi, tiếng ồn, tro xỉ trở thành mối quan tâm thường trực của người dân và chính quyền địa phương.

Từ năm 2018, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường trước đây) đã đưa Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân vào diện giám sát đặc biệt. Đoàn giám sát của Cục Môi trường tổ chức kiểm tra định kỳ, yêu cầu các nhà máy đầu tư, vận hành hệ thống xử lý khí thải, nước thải và truyền dữ liệu quan trắc tự động về Sở Nông nghiệp và Môi trường. Tuy nhiên, giám sát định kỳ vẫn chưa đủ để theo dõi thường xuyên, liên tục tình trạng phát thải. Từ thực tế đó, Cục Môi trường đã đề xuất sáng kiến tăng cường giám sát bằng các giải pháp công nghệ và mô hình cộng đồng.

Trọng tâm của sáng kiến là yêu cầu các nhà máy triển khai đồng loạt các biện pháp giám sát thường xuyên, liên tục. Trong đó, đáng chú ý là việc lắp đặt camera và đồng hồ đo lưu lượng nước phun tưới ẩm kho than, lắp đồng hồ điện kế riêng cho hệ thống xử lý chất thải, và công khai số liệu quan trắc tự động ngay tại cổng nhà máy.

Tất cả các dữ liệu được truyền định kỳ cho chính quyền địa phương và Chi cục Môi trường miền Nam, giúp các cơ quan quản lý, cũng như cộng đồng, có thể theo dõi tình hình vận hành của nhà máy một cách minh bạch. Cách làm này vừa tiết kiệm chi phí, vừa tạo bằng chứng trực quan, giúp giảm thiểu đáng kể các phản ánh, khiếu nại của người dân về bụi than và tiếng ồn so với trước đây.

Mô hình “4 bên” - Liên kết vì môi trường bền vững

Điểm đột phá nổi bật nhất của sáng kiến là mô hình “4 bên” phối hợp giám sát môi trường, gồm: Đoàn giám sát của Cục Môi trường, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng, Tổ giám sát cộng đồng địa phương và các nhà máy nhiệt điện.

Mỗi bên giữ một vai trò riêng nhưng gắn bó chặt chẽ trong cùng hệ thống giám sát: cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm hướng dẫn, kiểm tra và tổng hợp; doanh nghiệp trực tiếp thực hiện, cung cấp số liệu và hình ảnh; cộng đồng dân cư tham gia giám sát tại chỗ, phản ánh kịp thời các bất thường. Sự phối hợp nhịp nhàng này giúp đảm bảo giám sát được tiến hành liên tục, minh bạch và thực chất.

Ông Lê Hồng Dương, Chi cục trưởng Chi cục Môi trường Miền nam cho biết, mô hình “4 bên” không chỉ nâng cao hiệu quả kiểm soát ô nhiễm mà còn xây dựng niềm tin giữa doanh nghiệp, chính quyền và người dân, yếu tố then chốt cho phát triển xanh và bền vững.

Sau khi được triển khai tại Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân từ năm 2021, mô hình đã cho thấy hiệu quả rõ rệt. Tình trạng bụi than phát tán giảm mạnh, các phản ánh từ người dân giảm đáng kể. Hoạt động sản xuất của doanh nghiệp diễn ra ổn định hơn, trong khi chính quyền địa phương dễ dàng giám sát, nắm bắt dữ liệu thực tế.

Cục Môi trường đánh giá đây là sáng kiến khả thi, tiết kiệm, có thể nhân rộng cho các dự án nhiệt điện và các cơ sở có nguy cơ ô nhiễm cao trên cả nước, đồng thời là mô hình mẫu để xây dựng các cơ chế giám sát cộng đồng trong công tác bảo vệ môi trường.

Thành công của mô hình giám sát tại Vĩnh Tân khẳng định một thực tế: khi cộng đồng được tham gia, doanh nghiệp được đồng hành, quản lý nhà nước được số hóa, môi trường sẽ được bảo vệ tốt hơn.

Giám sát không chỉ là công cụ quản lý, mà là cách để cùng nhau kiến tạo phát triển xanh, nơi mỗi nhà máy, mỗi người dân, mỗi cơ quan đều trở thành một phần của hệ thống bảo vệ môi trường bền vững.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó, trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự. Báo Nông nghiệp và Môi trường sẽ truyền hình trực tiếp sự kiện này.