Sâm đại hành còn gọi là tỏi lào, tỏi đỏ, hành lào, hành đỏ, có tên khoa học là Eleutherine bulbosa, E.longifolia, hay E.Subaphylla; họ Lay ơn (Iridaceae).
Sâm đại hành là loài cây thảo cao 20-30cm. Thân hành (thường gọi là củ) giống củ hành nhưng dài hơn, có vẩy màu đỏ nâu. Lá đơn hình giáo dài, gân lá song song. Hoa trắng mọc thành chùm. Quả nang, chứa nhiều hạt. Bộ phận dùng: Củ (tức thân hành) - Bulbus Eleutherines Bulbosae.
Theo các nhà dược học, dịch chiết củ sâm đại hành có tác dụng ức chế rõ rệt với phế cầu khuẩn, liên cầu tan máu, tụ cầu vàng, chống viêm cấp và mạn tính, không có độc tính, không ảnh hưởng đến thành phần máu và chức năng gan, thận, làm tăng hồng cầu và huyết sắc tố, an thần.
Sâm đại hành có các chất kháng sinh chính là eleutherin, isoeleutherin và eleuthenol có tác dụng làm tăng lượng tuần hoàn ở tim, trị viêm nhiễm đường hô hấp...
Theo Đông y, sâm đại hành có vị ngọt, tính bình, có tác dụng giảm ho, cầm máu, tiêu độc, kháng khuẩn, tiêu viêm. Sâm đại hành dùng để chữa thiếu máu, vàng da, phụ nữ kinh nguyệt không đều, đầu váng, mắt hoa, nhức đầu, mệt mỏi, mất ngủ, chữa suy nhược cơ thể, cầm máu, ho sốt, viêm nhiễm, bổ gan, thận, bổ máu, chữa kinh nguyệt không đều, khó ngủ, rong kinh, băng huyết, lở ngứa, chốc đầu trẻ em…
Ngày dùng 4-12g (khô) hay 15 - 30g (tươi) dạng thuốc sắc hay thuốc hãm. Dùng ngoài, giã đắp (5-10 củ). Sau đây là một số tác dụng của sâm đại hành:
- Chữa vết thương bị bầm dập, trầy xước, chảy máu, ung nhọt: Sâm đại hành tươi (5-10 củ), giã nhuyễn bó hay đắp lên vết thương, rất mau lành.
- Chữa cơ thể suy nhược, thiếu máu, vàng da, nhức đầu, kinh nguyệt không đều, khó ngủ, sa trực tràng: Đảng sâm 15g, Huỳnh kỳ 15g, sâm đại hành 15g, Xuyên khung 6g, Đương qui 10g. Sắc uống ngày 1 thang. Liên tục từ 10 - 20 thang.
- Chữa đau lưng, mỏi gối, kém ăn, mệt mỏi: Đảng sâm 20g, sâm đại hành 20g, Đương qui 20g, Sanh địa 20g, Huỳnh kỳ 20g, Đỗ trọng 10g, Bạch truật 10g, Nhục quế 5g, Câu kỷ tử 15g, Lộc nhung 15g, Đại hồi 5g, Đại táo 10 quả. Ngâm 2 lít rượu 40 độ. Lần uống 1 ly nhỏ.
- Chữa viêm gan, thận, mất ngủ: Sâm đại hành tươi (20g) xắt dọc xào thịt (lợn hoặc bò) ăn rất giòn, thơm ngon.
