Những ngày gian khó
Giữa những ngày mưa như trút nước của tháng 6, mặt nước hồ Dầu Tiếng gợn sóng lăn tăn, dường như chẳng mấy xao động trước những cơn biến đổi khí hậu đang ngày một khốc liệt. Nhưng ít ai biết rằng, dưới làn nước ấy là cả một hệ thống vận hành hiện đại, đang từng ngày âm thầm chống chọi với thiên tai, điều tiết dòng chảy cho cả vùng Đông Nam Bộ.
Hồ Dầu Tiếng đang trở thành biểu tượng cho sự hiện đại hóa ngành thủy lợi. Ảnh: Trần Trung.
Từ một công trình thủy lợi “truyền thống” của những năm 1985, hồ Dầu Tiếng đang chuyển mình mạnh mẽ, trở thành biểu tượng cho sự hiện đại hóa ngành thủy lợi Việt Nam - với trái tim là hệ thống điều khiển tự động SCADA.
Hoàn thành năm 1985, hồ Dầu Tiếng là một trong những hồ nhân tạo lớn nhất Việt Nam và Đông Nam Á, dung tích thiết kế hơn 1,5 tỷ m³, phục vụ tưới tiêu cho gần 300.000 ha đất nông nghiệp thuộc các tỉnh Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước, TP.HCM và Long An.
“Ngày xưa, toàn bộ công tác vận hành đều thủ công. Trời mưa thì chạy ra đo mực nước bằng thước cơ học, điều tiết xả tràn bằng tay quay. Có những mùa lũ phải thức trắng đêm trực 24/24 để phòng vỡ đập, tuy vất vả nhưng vì sứ mệnh người làm công tác thủy lợi, anh em vẫn căng mình túc trực dù phải đội nắng, thắng mưa”, anh Bùi Thanh Huấn, Trưởng phòng Quản lý và khai thác công trình chi nhánh Dầu Tiếng - Phước Hoà chia sẻ.
Hồ Dầu Tiếng xả lũ. Ảnh: Trần Trung.
Anh Huấn cho biết thêm, nỗi lo lớn nhất không nằm ở dung tích hồ, mà là tốc độ và tính bất định của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Năm 2016, hạn hán lịch sử khiến mực nước hồ tụt nhanh kỷ lục. Đến năm 2018 và 2023, lại là những đợt mưa lớn bất thường, gây áp lực lên an toàn công trình và điều tiết nước. Lúc đó, ngành thủy lợi Tây Ninh buộc phải tính đến giải pháp căn cơ: hiện đại hóa để ứng phó với tương lai không thể đoán định.
SCADA - Bộ não số hóa giữa lòng hồ
Trong căn phòng điều khiển trung tâm đặt chi nhánh Dầu Tiếng - Phước Hòa, chị Bùi Thị Thúy Hằng, một kỹ sư công nghệ thủy lợi thế hệ mới đang bám chặt đôi mắt vào màn hình máy tính để dõi theo biểu đồ mực nước trên lòng hồ thông qua hệ thống hệ thống SCADA.
Hệ thống SCADA đặt tại văn phòng công ty phục vụ công tác giám sát, vận hành, điều tiết hồ chứa theo thời gian thực. Ảnh: Trần Trung.
Chị Hằng cho biết, hệ thống SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) được hiểu đơn giản là “hệ thần kinh trung ương” hỗ trợ đắc lực công tác giám sát, vận hành, điều tiết hồ chứa. SCADA cho phép thu thập dữ liệu tự động từ hàng chục điểm đo mực nước, lưu lượng, mưa, gió, áp suất... từ lòng hồ đến các kênh dẫn. Tất cả được truyền trực tiếp về trung tâm điều hành tại văn phòng công ty.
“Không chỉ giám sát, SCADA còn giám sát từ xa các thiết bị xả nước, đóng/mở tràn giúp phản ứng nhanh với tình huống khẩn cấp. Nhờ đó, việc ra các quyết định xử lý giảm lũ chính xác, kịp thời, nguy cơ ngập úng vùng hạ du cũng được kiểm soát chặt hơn”, chị Hằng chia sẻ.
Chị Hằng vận hành hệ thống SCADA một cách chuyên nghiệp. Ảnh: Trần Trung.
Anh Bùi Thanh Huấn, Trưởng phòng Quản lý và khai thác công trình chi nhánh Dầu Tiếng - Phước Hoà cho biết thêm, ứng dụng SCADA chỉ là một phần trong lộ trình chuyển đổi số toàn diện của chi nhánh Dầu Tiếng - Phước Hòa. Từ đầu năm 2025, đơn vị đã triển khai kế hoạch mở rộng mạng cảm biến mực nước, lắp đặt thêm các thiết bị đo lưu lượng siêu âm, camera giám sát thời gian thực tại các vị trí trọng yếu như tràn xả lũ, cống điều tiết đầu kênh chính.
Đồng thời, hệ thống điều hành trung tâm đang được tích hợp với nền tảng dữ liệu khí tượng - thủy văn cấp quốc gia, giúp dự báo mưa lũ chính xác hơn và hỗ trợ ra quyết định điều tiết liên hồ chứa.
Trước những diễn biến khó lường của thời tiết và thiên tai, việc nâng cấp hạ tầng thủy lợi, hiện đại hóa quản lý tài nguyên nước không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu tất yếu. Chủ trương của Bộ Chính trị và Chính phủ hiện nay đặc biệt nhấn mạnh vai trò của khoa học - công nghệ, trong đó Nghị quyết 57-NQ/TW đã định hướng rõ việc phát triển và ứng dụng công nghệ hiện đại vào mọi lĩnh vực của đời sống, bao gồm cả nông nghiệp và quản lý tài nguyên nước.
Chi nhánh Dầu Tiếng - Phước Hòa đang từng bước triển khai lộ trình số hóa toàn diện ngành thủy lợi. Ảnh: Mai Tạo.
Hưởng ứng chủ trương đó, chi nhánh Dầu Tiếng - Phước Hòa đang từng bước triển khai lộ trình số hóa toàn diện ngành thủy lợi, trong đó nổi bật là các giải pháp ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích rủi ro thiên tai, xây dựng bản đồ số vùng ngập lụt theo thời gian thực, cùng với việc phát triển nền tảng quản lý, giám sát hồ chứa và điều tiết dòng chảy thông qua thiết bị di động.
Đây không chỉ là công nghệ, mà là công cụ giúp ra quyết định kịp thời, linh hoạt, giảm thiểu thiệt hại và đảm bảo an toàn cho hàng triệu người dân vùng hạ du.
“Chúng tôi kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục quan tâm, ưu tiên nguồn lực đầu tư, để hoàn thiện hệ thống điều hành thủy lợi thông minh, tăng khả năng ứng phó với thiên tai và góp phần thực hiện hiệu quả chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững trong thời kỳ biến đổi khí hậu”, anh Bùi Thanh Huấn nhấn mạnh.
