Nông thôn mới trong hành trình thích ứng với biến đổi khí hậu

Tác động trực diện đến sinh kế người nghèo

Trong nhiều thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể trong công cuộc giảm nghèo. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm mạnh, đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đặc biệt ở khu vực nông thôn, miền núi, đã được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, Việt Nam cũng là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu (BĐKH).

Trong báo cáo mới nhất về Kế hoạch quốc gia thích ứng với biến đổi khí hậu (cập nhật) mà Việt Nam gửi tới Ban thư ký Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) đầu tháng 9/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ ra những thách thức lớn mà người dân Việt Nam phải đối mặt.

Từ miền núi phía Bắc đến đồng bằng sông Cửu Long, các hiện tượng khí hậu cực đoan như bão, lũ quét, hạn hán, xâm nhập mặn… ngày càng gia tăng về cả tần suất và cường độ. Những tác động này ảnh hưởng trực tiếp đến nông nghiệp - lĩnh vực vốn là sinh kế chủ yếu của phần lớn hộ nghèo.

Trong giai đoạn 2011 -  2020, các sự kiện khí hậu cực đoan đã gây thiệt hại cho kinh tế Việt Nam khoảng 10 tỷ USD (thống kê từ Cục Phòng chống thiên tai), tương đương 1 tỷ USD/năm. Thiệt hại trong 5 năm từ 2016 - 2020 cao gấp 3 lần 5 năm trước đó. Sang giai đoạn hiện nay, chỉ tính riêng cơn bão Yagi vào tháng 9/2024 đã làm trên 300 người chết và mất tích, gần 2.000 người bị thương và thiệt hại tài sản ước tính khoảng 3,3 tỷ USD.

Đáng lo ngại hơn, tình trạng sạt lở bờ sông, xói lở ven biển và sụt lún đất ở đồng bằng sông Cửu Long đang diễn ra nhanh chóng, đe dọa trực tiếp đất canh tác. Nếu mực nước biển dâng 30 cm vào năm 2050, ước tính có thêm 4,5 triệu người ở khu vực ven biển bị ảnh hưởng, trong đó phần lớn là lao động nông nghiệp.

Cần lưu ý, nghèo đa chiều không chỉ là thiếu thu nhập mà còn liên quan đến thiếu hụt về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, vệ sinh môi trường… Tất cả những khía cạnh này đều bị tác động tiêu cực bởi BĐKH. Mỗi năm, thiên tai qua đi để lại hàng chục nghìn ngôi nhà bị phá hủy hoàn toàn, trong đó có cả những ngôi nhà vừa được xây mới từ chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát. Hàng triệu người thiếu nước sạch do hạn hán và ô nhiễm nguồn nước. Hạ tầng giao thông, năng lượng, trường học, bệnh viện cũng chịu thiệt hại nặng nề, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận dịch vụ cơ bản của người dân.

Bên cạnh đó, BĐKH còn làm gia tăng gánh nặng về y tế. Các bệnh liên quan đến khí hậu và nhiệt độ, như sốt xuất huyết, bệnh đường hô hấp, tiêu hóa… có xu hướng gia tăng, trong khi điều kiện chăm sóc sức khỏe ở vùng sâu, vùng xa còn nhiều hạn chế.

Lồng ghép để tận dụng tối đa nguồn lực

Để bảo vệ thành quả phát triển kinh tế và công tác giảm nghèo, Kế hoạch quốc gia thích ứng với BĐKH giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Việt Nam đã đề ra nhiều nhóm giải pháp. Một trong những ưu tiên là lồng ghép BĐKH vào các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới. Trong đó, việc triển khai các giảm pháp hướng tới bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản người dân, nhằm giảm thiểu tổn thất và thiệt hại do biến đổi khí hậu.

Điều này có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Việt Nam còn nhiều khó khăn về nguồn lực, BĐKH diễn biến phức tạp gây nhiều tác động tiêu cực, cần xác định các ngành, lĩnh vực ưu tiên, các khu vực, địa bàn chịu nhiều tác động để tập trung ứng phó.

Thực tiễn hiện nay, ngân sách nhà nước không có dòng vốn riêng cho chương trình ứng phó BĐKH nói chung, thích ứng BĐKH nói riêng mà nội dung này thường phải xác định như mục tiêu đồng lợi ích trong các dự án, nhiệm vụ đầu tư. Do đó, phải xác định rõ tính khả thi (căn cứ pháp lý, vốn, công nghệ) trong hoạt động thích ứng BĐKH trước khi phê duyệt các dự án với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Các ngành, các địa phương cần xác định ưu tiên thích ứng BĐKH dựa trên tiêu chí đồng lợi ích bên cạnh lợi ích cốt lõi về thích ứng BĐKH, như: phòng, chống thiên tai, quản lý tài nguyên nước, bảo vệ và phát triển rừng, phát triển năng lượng tái tạo, bình đẳng giới, việc làm, xóa đói giảm nghèo...

Đối với các địa bàn trọng điểm, cần ưu tiên đầu tư thực hiện các giải pháp thích ứng với BĐKH như tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long, khu vực duyên hải miền Trung, khu vực miền núi phía Bắc, khu vực đô thị dễ bị tổn thương và các quần đảo, đảo trọng yếu. Công tác tài chính chú trọng huy động thêm các nguồn quỹ thích ứng trong và ngoài nước. các hoạt động hợp tác quốc tế ứng phó với BĐKH.

Kế hoạch cũng tập trung nâng cao năng lực chống chịu của cộng đồng thông qua phát triển các loại hình sinh kế thích ứng với tác động bất lợi của thời tiết. Chẳng hạn, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện khí hậu mới; áp dụng công nghệ tiết kiệm nước trong nông nghiệp; thúc đẩy các mô hình sinh kế xanh gắn với bảo tồn hệ sinh thái... Đặc biệt, cần ưu tiên các nhóm yếu thế, như phụ nữ, trẻ em, người già, đồng bào dân tộc thiểu số. Hỗ trợ tín dụng, đào tạo nghề, nâng cao năng lực cộng đồng sẽ giúp họ chủ động hơn trước các rủi ro khí hậu. 

Có thể nói, việc đẩy mạnh thích ứng BĐKH là minh chứng rõ ràng nhất cho quyết tâm “không để ai bị bỏ lại phía sau” của Việt Nam. Hành động sớm, đồng bộ và đặt người dân vào trung tâm chính là chìa khóa để bảo vệ thành quả giảm nghèo trong suốt thời gian qua, tạo động lực để tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, bứt phá trong giai đoạn tới.