Nhân rộng mô hình quản lý và phân loại chất thải rắn: [Bài 5] ‘Ngôi nhà pin’ giúp bảo vệ đất, giữ sạch nguồn nước

Trong thời đại công nghệ phát triển mạnh, rác thải điện tử, đặc biệt là pin đã qua sử dụng đang gia tăng và trở thành loại chất thải nguy hại. Các viên pin thường chứa kim loại nặng như chì, thủy ngân, kẽm, cadmium, lithium…

Sau khi sử dụng, nếu chúng chỉ được chôn lấp thì các kim loại nặng này thấm vào đất và nguồn nước ngầm, gây ô nhiễm nguồn nước. Còn nếu đốt, các thành phần nguy hại trong pin sẽ bốc lên thành khói độc, hay chất độc còn đọng lại trong tro sẽ gây ô nhiễm không khí.

Một viên pin cũ có thể gây ô nhiễm tới 500 lít nước hoặc 1 m³ đất trong vòng 50 năm nếu không được xử lý đúng cách.

Từ năm 2024, nhóm bạn trẻ thuộc Hội Yêu Rác tại phường Vũng Tàu khởi xướng mô hình thu gom pin cũ vào tối thứ Năm hàng tuần tại chùa Linh Sơn Cổ Tự (phường Vũng Tàu). Người dân được khuyến khích mang pin cũ đến bỏ vào thùng thu gom. Mỗi buổi, dù Hội chỉ thu khoảng 1 kg pin, nhưng đánh dấu khởi đầu thiết thực thay đổi nhận thức cộng đồng.

Chị Hà Thị Trà, đại diện Hội Yêu Rác chia sẻ, toàn bộ số pin thu gom sẽ được các tình nguyện viên xử lý đúng quy trình kĩ thuật. Các thành viên tham gia xử lý cũng được tập huấn kĩ càng và có sử dụng các đồ bảo hộ để không ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường.

“Nhóm dự định thiết kế những ‘ngôi nhà pin’ mini đặt tại trường học, cơ quan kèm thông điệp kêu gọi mọi người chung tay thu gom pin cũ. Định kỳ, tình nguyện viên sẽ đến thu và chuyển pin đi xử lý an toàn. Cách làm này không chỉ mở rộng quy mô thu gom mà còn thu hút thêm nhiều người tham gia, góp phần lan tỏa mạnh mẽ ý thức bảo vệ môi trường”, chị Trà thông tin.

Mô hình “Ngôi nhà pin” nhanh chóng lan tỏa sang khu vực doanh nghiệp. Ngân hàng OCB chi nhánh Bà Rịa - Vũng Tàu triển khai chương trình “Pin cũ hóa xanh, trái đất thêm lành” từ ngày 3/3-3/6/2025. Người dân mang pin loại AA, AAA, C, D… đến đổi lấy quà xanh như túi canvas, sổ tái chế hoặc ống hút tre. Mỗi 15 viên pin được đổi lấy 1 phần quà, giới hạn tối đa 2 phần/quá trình.

Một sáng kiến tiêu biểu khác đến từ Cảng Quốc tế Tân Cảng - Cái Mép (TCIT). Đoàn Thanh niên TCIT triển khai mô hình “Ngôi nhà pin”, đặt tại tầng 7 tòa nhà Saigon Newport (phường Phú Mỹ). Trong thời gian triển khai, người dân mang từ 10 viên pin cũ trở lên sẽ được tặng một cây xanh. Tất cả pin thu gom đều được chuyển đến đơn vị chuyên xử lý, góp phần giảm rác thải nguy hại.

Trước đây, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã ban hành Quyết định số 17/2024/QĐ-UBND (hiệu lực từ 10/6/2024), yêu cầu các cấp huyện, xã xây dựng điểm tiếp nhận chất thải nguy hại (gồm pin cũ) trước cuối năm 2024.

Tại các phường trung tâm của thành phố Vũng Tàu cũ (nay là phường Vũng Tàu), mô hình “Ngôi nhà pin” bằng gỗ được đặt tại các trụ sở cơ quan, đơn vị, trường học, các khu phố theo đúng quy định của việc thu gom, lưu giữ chất thải nguy hại. Các vị trí này được bố trí dễ nhìn thấy, có mái che và hạn chế tác động của môi trường, tránh nắng, mưa, không để ngấm nước vào bên trong thùng.

Ông Nguyễn Tấn Bản, Bí thư phường Vũng Tàu cho biết, để mô hình phát huy được hiệu quả, chính quyền đã hỗ trợ về chuyên môn như đặt thùng tiêu chuẩn, vận chuyển đến nơi xử lý, và tổ chức tuyên truyền qua loa phường, nhóm Zalo… Điều này không chỉ xử lý rác thải mà còn xây dựng văn hóa xanh, hình thành trách nhiệm với môi trường trong mỗi người dân.

Còn tại phường Tam Thắng còn kết hợp với các chương trình “đổi pin lấy quà xanh”, chính quyền có thể hợp tác với đoàn thể để triển khai hiệu quả hơn. Cán bộ, công chức, viên chức, người lao động... tại các cơ quan, đơn vị và toàn thể người dân thực hiện thu gom pin đã qua sử dụng hàng ngày trong sinh hoạt.

Đặc biệt, mô hình “Ngôi nhà pin” cũng được triển khai hiệu quả tại xã Phước Hải: 15 ngôi nhà thu gom pin được gắn tại trường học, trạm y tế, trụ sở xã… Từ tháng 3/2024 đến nay, Đoàn viên thanh niên sẽ đến thu gom pin định kỳ 2 tuần/lần và đổi quà như bút, cây xương rồng cho học sinh, thầy cô để khơi dậy trách nhiệm bảo vệ môi trường.

Khi Bà Rịa - Vũng Tàu sáp nhập vào TP.HCM và chính quyền 2 cấp đi vào hoạt động, các mô hình này vẫn được phát huy và thể hiện hiệu quả. Thống kê cho thấy, trước đây Bà Rịa - Vũng Tàu có 549 mô hình về bảo vệ môi trường, đô thị văn minh, chiếm 1/4 tổng số mô hình được triển khai. Trong đó, mô hình “Ngôi nhà pin” đã chứng minh sức mạnh từ hành động nhỏ của cộng đồng và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, để xây dựng thói quen xử lý pin bền vững và lan tỏa mạnh mẽ, cần sự định hướng và quan tâm của chính quyền địa phương: từ xây dựng điểm tiếp nhận chất thải nguy hại, hỗ trợ kỹ thuật, tới tuyên truyền sâu rộng và hợp tác đoàn thể.

Từ hành động nhỏ mỗi tối thứ năm, đến mạng lưới “Ngôi nhà pin” ở khắp phường, nếu được hỗ trợ đúng hướng, mô hình này sẽ góp phần tạo hệ sinh thái xanh - nơi môi trường được bảo vệ, nhận thức được nâng cao và hành động vì tương lai được lan tỏa mọi nơi.