Nhân rộng mô hình quản lý và phân loại chất thải rắn: [Bài 2] Tái Sinh Zone - nơi truyền cảm hứng từ rác thải nhựa

Giữa khung cảnh yên bình của cảng Bến Đầm (đặc khu Côn Đảo), nơi những tia nắng cuối ngày nhuộm vàng mặt biển, Tái Sinh Zone nổi bật như một dấu ấn đặc biệt. Không chỉ là địa điểm ngắm hoàng hôn lý tưởng, nơi đây còn là “bảo tàng sống” của ý tưởng tái sinh rác thải nhựa, biến những vật tưởng như bỏ đi thành tác phẩm nghệ thuật và vật dụng hữu ích, truyền đi thông điệp mạnh mẽ về bảo vệ môi trường.

Ra đời cuối năm 2023 trong khuôn khổ Đề án kinh tế tuần hoàn giai đoạn 2022-2025 của UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), Tái Sinh Zone được đặt tại đường Nguyễn Văn Cừ, Khu dân cư số 9, Côn Đảo.

Với diện tích khoảng 2.000 m², toàn bộ không gian Tái Sinh Zone được dựng từ vật liệu thân thiện môi trường và phế liệu tái chế như gỗ, lưới cũ, thùng phuy, phao biển, chai nhựa… Những chiếc bàn ghế, tiểu cảnh, bức tượng hay giỏ xách đều mang hơi thở của biển và bàn tay sáng tạo của con người. Tất cả được bố trí hài hòa, mở ra một không gian vừa gần gũi, vừa mang tính giáo dục cao.

Ý tưởng về Tái Sinh Zone bắt nguồn từ những buổi thu gom rác biển của anh Đan Vi Phương (hay còn được biết đến với tên "Phương rác") và nhóm tình nguyện viên từ năm 2020. Ban đầu, họ chỉ muốn dọn sạch bãi biển và bảo vệ môi trường sống cho các loài sinh vật biển. Nhưng qua thời gian, anh Phương nhận ra rằng nếu chỉ dừng lại ở thu gom, rác sẽ vẫn tiếp tục bị thải ra.

“Chúng tôi nghĩ rằng cần có một nơi vừa tái chế, vừa kể câu chuyện để thay đổi nhận thức. Thời điểm đó, khi được UBND huyện Côn Đảo và Ban Quản lý Khu du lịch Quốc gia Côn Đảo lựa chọn thí điểm mô hình, chúng tôi mạnh dạn triển khai không gian này với mục tiêu biến rác thành sản phẩm, biến ý tưởng thành phong trào”, anh Phương chia sẻ.

Không chỉ dừng ở việc trưng bày, Tái Sinh Zone tổ chức nhiều hoạt động gắn kết cộng đồng: cuối tuần, nhóm tình nguyện viên và du khách cùng thu gom rác dọc bờ biển, rồi trở lại khuôn viên để làm sạch, sáng tạo thành các sản phẩm mới. Những đàn cá từ xốp, những bức tranh từ nắp chai, những chiếc đèn từ chai thủy tinh đã trở thành điểm nhấn độc đáo, thu hút du khách check-in và chia sẻ trên mạng xã hội.

Theo bà Võ Thị Vân, Giám đốc Ban Quản lý Khu du lịch Quốc gia Côn Đảo, đây là mô hình vừa mang tính giáo dục, vừa tạo sân chơi kết nối tình nguyện viên, góp phần hình thành thói quen sống xanh cho người dân và khách tham quan.

Côn Đảo hiện đối mặt với áp lực môi trường lớn. Theo số liệu của UBND đặc khu và WWF, mỗi ngày đảo phát sinh khoảng 27 tấn rác sinh hoạt, trong đó 4 - 4,3 tấn là rác nhựa. Mỗi năm, có tới 634 tấn rác nhựa được tạo ra, với hơn 32,4 tấn trôi trực tiếp ra biển.

“Những con số này không chỉ đe dọa cảnh quan mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái biển, đặc biệt là các loài rùa quý hiếm. Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện của Tái Sinh Zone mang tính cấp thiết, bởi nó không chỉ góp phần xử lý rác thải mà còn thay đổi nhận thức, khuyến khích mọi người giảm thiểu nhựa dùng một lần”, ông Trần Thanh Huyền, Phó Chủ tịch UBND đặc khu Côn Đảo cho hay.

Với du khách, Tái Sinh Zone là nơi họ vừa tận hưởng cảnh đẹp, vừa trải nghiệm làm sản phẩm tái chế. Với người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên, Tái Sinh Zone lại trở thành lớp học ngoài trời về môi trường. Ban quản lý còn lên kế hoạch thành lập câu lạc bộ tiếng Anh tại đây, mời tình nguyện viên quốc tế đến hỗ trợ giao tiếp cho học sinh, kết hợp truyền tải kiến thức bảo vệ môi trường bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh.

Nhiều du khách quốc tế chia sẻ, họ ấn tượng không chỉ vì cảnh đẹp mà còn vì tinh thần cộng đồng ở Tái Sinh Zone. “Tôi nghĩ đây là mô hình mà nhiều đảo du lịch khác nên học hỏi. Nó vừa giải quyết vấn đề rác, vừa tạo nét văn hóa đặc trưng,” một du khách người Đức nói trong chuyến tham quan gần đây. Còn một tiểu thương chợ Côn Đảo thì cho biết: “Từ khi có Tái Sinh Zone, chúng tôi bắt đầu phân loại rác tốt hơn. Khách du lịch cũng hỏi nhiều hơn về sản phẩm tái chế để mua làm kỷ niệm”.

Tác động của Tái Sinh Zone không chỉ đo được bằng số lượng rác tái chế hay số người ghé thăm, mà còn thể hiện ở sự thay đổi hành vi. Những chiếc túi vải thay thế túi nilon, những chai nước cá nhân thay cho chai nhựa dùng một lần xuất hiện ngày càng nhiều trên đảo. Các trường học cũng tổ chức cho học sinh đến tham quan, học cách tái chế và cam kết hạn chế rác nhựa trong các hoạt động ngoại khóa.

Giữa hoàng hôn rực rỡ ở Bến Đầm, Tái Sinh Zone trở thành minh chứng cho sức mạnh của cộng đồng trong việc giải quyết vấn đề môi trường. Nó cho thấy bảo vệ môi trường không chỉ là nhiệm vụ của chính quyền hay các tổ chức lớn, mà bắt đầu từ những hành động nhỏ, bền bỉ mỗi ngày.

Tái Sinh Zone là mắt xích trong mạng lưới cộng đồng hành động xanh tại Côn Đảo. Chính quyền địa phương hợp tác với WWF và các tổ chức, triển khai mô hình phân loại rác tại nguồn, phát triển nhiều sáng kiến như "Ngôi nhà xanh", "Đổi rác lấy quà" và "Vườn thuốc Nam phủ xanh điểm rác". Đặc biệt, tỷ lệ phân loại rác tăng từ 30% năm 2022 lên gần 60% năm 2024, rác nhựa dùng một lần giảm khoảng 25% so với 2021. Các cơ sở lưu trú hôm nay cũng ứng dụng các tiêu chí “không nhựa dùng một lần”, gắn liền với chương trình “Côn Đảo xanh - nói không với nhựa dùng một lần”.

Tái Sinh Zone không mang hình ảnh phô trương, mà lặng lẽ “nhặt rác, tạo nên câu chuyện”. Đó là tình yêu Côn Đảo không màu mè, mà từ những hành động nhỏ mỗi ngày, góp phần giữ biển xanh, đảo sạch và xây dựng một nền du lịch bền vững.