Nhân rộng mô hình quản lý và phân loại chất thải rắn: [Bài 4] Vườn thuốc Nam phủ xanh điểm rác

Tại đặc khu Côn Đảo, từ trước tháng 6/2024, có rất nhiều bãi rác tự phát mọc ra. Đây là hệ quả từ việc người dân tự ý tập kết xà bần, rác thải sinh hoạt qua nhiều năm. Trước đây, UBND huyện Côn Đảo khảo sát, có khoảng 19 bãi rác tự phát mọc trong các khu dân cư. Dù đã dọn dẹp, treo biển cấm đổ rác nhưng cũng chỉ được một thời gian là tình trạng lại tái phát.

Chính trong bối cảnh đó, ý tưởng về một mô hình vừa xử lý rác thải, vừa tạo giá trị cộng đồng đã được Ủy ban Mặt trận Tổ quốc huyện Côn Đảo (khi đó) cùng các tổ chức đoàn thể khởi xướng. Và từ đó, “Vườn thuốc Nam phủ xanh điểm rác” ra đời.

Bà Huỳnh Thị Thanh Liên, nguyên Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện Côn Đảo cho biết, mô hình này được xây dựng theo kế hoạch của Ban thường vụ Huyện ủy Côn Đảo về xây dựng tuyến đường, đoạn đường tự quản về vệ sinh môi trường, trật tự mỹ quan đô thị. Đây cũng là mô hình nhằm xây dựng đề án kinh tế tuần hoàn của UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu trước đây. 

“Trồng cây thuốc Nam chỉ là một mô hình, chúng tôi kỳ vọng sẽ xóa được tất cả các điểm rác tự phát trên địa bàn. Với vườn thuốc này, người dân không chỉ góp phần chung tay phân loại rác tại nguồn, giảm thiểu rác thải nhựa mà còn góp phần xây dựng một vườn cây xanh mát, tốt cho sức khỏe”, bà Thanh Liên chia sẻ.

Giữa trưa nắng, con đường dẫn vào khu dân cư số 3, thị trấn Côn Đảo rợp bóng đinh lăng, hương nhu, sả và bạc hà. Mùi thơm dịu của lá hòa trong gió biển khiến khó ai tin rằng chỉ vài tháng trước, nơi này từng là bãi tập kết rác thải, cỏ dại mọc um tùm và mùi hôi bốc lên nồng nặc.

Sau khi thu gom rác, san phẳng mặt bằng, các lực lượng vũ trang, đoàn thể, công chức và người dân khu dân cư số 3 đã trồng các loại cây dược liệu quen thuộc, dễ sống, ít tốn công chăm sóc, vừa làm thuốc vừa làm gia vị như đinh lăng, gừng, sả, bạc hà, hương nhu.

Những bãi đất từng là điểm nóng ô nhiễm nhanh chóng đổi màu. “Ngày trước đi ngang qua là phải bịt mũi, giờ thành vườn thuốc ai cũng quý, không ai còn nỡ xả rác nữa”, bà Nguyễn Thị Lan, cư dân khu dân cư số 3, chia sẻ.

Tính đến nay, đặc khu Côn Đảo đã hình thành 19 vườn thuốc Nam tại 9/9 khu dân cư, phủ xanh tổng cộng hơn 8.000 m² đất từng bỏ hoang hoặc bị ô nhiễm. Mỗi vườn rộng từ 200 - 500 m², được rào gọn gàng, bố trí lối đi và bảng tên từng loại cây. Các bảng nhỏ này không chỉ giúp nhận biết mà còn trở thành “lớp học ngoài trời” để học sinh và du khách tìm hiểu về dược liệu.

Một số khu dân cư còn tận dụng vỏ xe cũ, đồ nhựa chế thành các chậu trồng hoa 10 giờ, cúc nút áo… tạo hàng rào hoa quanh các vườn thuốc nam. Nhiều hộ gia đình cũng chủ động giâm giống các loại cây thuốc, tặng cho vườn thuốc Nam ở khu dân cư.

Riêng đợt trồng gần đây, hơn 1.000 cây dược liệu quý đã được trồng tại các điểm rác, gồm cả những giống ít phổ biến nhưng có giá trị cao như nghệ đen, cam thảo đất, trầu không, cùng hàng trăm khóm hoa tô điểm thêm sắc màu. Người dân được khuyến khích nhân giống tại nhà để mở rộng diện tích hoặc trao đổi với các hộ khác, tạo vòng tuần hoàn cây xanh ngay trong cộng đồng.

Bà Trương Thị Yến, Trưởng ban Công tác mặt trận khu dân cư số 5, đặc khu Côn Đảo cho biết: “Điểm khác biệt của mô hình này là kết hợp giải quyết môi trường với mang lại lợi ích thiết thực. Cây thuốc phục vụ đời sống hàng ngày, còn mảng xanh giúp giữ đất sạch, tránh tái diễn tình trạng xả rác bừa bãi”.

Tác động của mô hình "Vườn thuốc Nam phủ xanh điểm rác" không chỉ ở cảnh quan. Phủ xanh đất sau khi xóa điểm rác giúp cải thiện vi khí hậu, hạn chế mùi hôi và ruồi muỗi, đồng thời biến đất bỏ hoang thành không gian cộng đồng. Trẻ em được tiếp cận tri thức y học dân gian, biết phân biệt công dụng cây thuốc và hình thành ý thức bảo vệ môi trường.

Nhìn từ góc độ xã hội, đây là mô hình có sức lan tỏa vì chi phí thấp, tận dụng nguồn lực địa phương và trí tuệ cộng đồng. Người dân trở thành chủ thể, tự giữ gìn và chăm sóc vườn, qua đó tăng gắn kết và ý thức tập thể.

“Khi phủ các điểm rác bằng những vườn thuốc Nam như thế này thì ý thức của người dân cũng được nâng cao, không còn xả rác bừa bãi như trước đây”, ông Trần Hữu Trung, người dân tại khu dân cư số 5 đánh giá.

Hiện, Ủy ban MTTQ Việt Nam đặc khu Côn Đảo đang lên kế hoạch mở rộng mô hình "Vườn thuốc Nam phủ xanh điểm rác" ra tất cả các khu dân cư và lồng ghép với hoạt động du lịch sinh thái. Du khách có thể tham quan, tìm hiểu dược liệu và trải nghiệm thu hái, chế biến thuốc Nam. Điều này vừa tăng giá trị kinh tế, vừa quảng bá hình ảnh Côn Đảo xanh - sạch - đẹp.

Trên nền đất từng ngập rác, những mảng xanh mới đang lớn lên từng ngày. Mỗi vườn thuốc Nam ở Côn Đảo không chỉ là giải pháp môi trường, mà còn là minh chứng rằng thay đổi bắt đầu từ cộng đồng, và bền vững khi người dân thật sự coi đất, cây và môi trường là một phần đời sống của mình.