Mua bán bảo hiểm không thể giống như trò chơi mạo hiểm

Câu chuyện bảo hiểm bỗng trở nên nóng bỏng khi diễn viên Ngọc Lan khóc nức nở chia sẻ về sự bất công của bản thân trong hợp đồng bảo hiểm có tổng mức phí 700 triệu đồng/ năm. Theo diễn viên Ngọc Lan, “hợp đồng bảo hiểm tới hơn 100 trang, ai mà đọc nổi, đây là lỗi sai của tôi. Gần đây, tôi có chuyện lên công ty bảo hiểm và biết hợp đồng ghi thời hạn đóng kéo dài tới 74 năm, số tiền rút ra cũng không nhận được như tư vấn ban đầu”.

Bộ Tài chính có công văn yêu cầu Công ty TNHH bảo hiểm nhân thọ MVI rà soát các thông tin về hợp đồng bảo hiểm với diễn viên Ngọc Lan, và quá trình tư vấn của đại lý bảo hiểm. Đồng thời, Bộ Tài chính cũng yêu cầu các doanh nghiệp bảo hiểm nghiêm túc thực hiện quy định về công khai thông tin về hoạt động nghiệp vụ bảo hiểm, đặc biệt là công khai thông tin liên quan tới nội dung khách hàng cần lưu ý đối với từng sản phẩm bảo hiểm nhằm hỗ trợ khách hàng hiểu rõ về sản phẩm bảo hiểm đã tham gia.

Vụ ồn ào này chưa biết kết quả ra sao, nhưng thị trường bảo hiểm Việt Nam đâu chỉ có rắc rối về bảo hiểm nhân thọ, mà ngay cả sản phẩm đơn giản nhất là bảo hiểm bắt buộc đối với xe máy cũng phát sinh vướng mắc chưa thể giải quyết thỏa đảng.

Ngay trên diễn đàn Quốc hội, cũng đã có nhiều kiến nghị tổng hợp từ ý kiến cử tri, đề nghị xem xét bỏ quy định mua bảo hiểm bắt buộc đối với xe máy tại Nghị định số 03/2021/NĐ-CP ngày 15/1/2021 do còn nhiều bất cập. Đúng là trớ trêu, khi bảo hiểm xe máy được bày bán nhan nhản khắp nơi, từ tiệm tạp hóa bên đường cũng bán bảo hiểm xe máy mà người bán vé số dạo cũng bán bảo hiểm xe máy. Thế nhưng, hầu hết người mua bảo hiểm xe máy đều ngơ ngác khi được hỏi về quyền lợi của mình. Vì sao như vậy?

Mặc dù xe máy vẫn là phương tiện giao thông chiếm đa số tại Việt Nam. Tuy nhiên, bảo hiểm xe máy lại có vai trò rất mờ nhạt. Một cuộc khảo sát nhỏ cho biết, khi tai nạn xảy ra, chủ phương tiện và người thân phải lo đi cấp cứu, không có thời gian để lo các loại giấy tờ chứng minh thiệt hại theo yêu cầu để nhận được bồi thường của doanh nghiệp bảo hiểm. Do đó, nhiều người mua bảo hiểm xe máy nhưng không thanh toán được vì không đủ giấy tờ. Giải pháp được đưa ra là phải xem xét sửa đổi quy định pháp lý theo hướng không bắt buộc mua bảo hiểm hoặc quy định thủ tục chi trả bảo hiểm đơn giản nhất để người dân được thuận lợi hơn trong việc hưởng bảo hiểm này.

Sự thật trớ trêu, nếu mua bảo hiểm chủ yếu để đối phó với cảnh sát giao thông khi đi đường bị kiểm tra giấy tờ thì tại sao cứ tiếp tục bắt buộc mua bảo hiểm xe máy? Từ các chuyên gia ngành vận tải cho đến những người dân tuân thủ các nguyên tắc chung của cộng đồng, đều nhận ra bảo hiểm ô tô hiện nay làm được nhiều việc có lợi ích thực sự, còn trách nhiệm dân sự của bảo hiểm xe máy không hiệu quả. Nguyên nhân cốt lõi là lượng xe máy quá nhiều, thủ tục lại phức tạp, gây tốn kém tiền bạc, thời gian cho nhân dân. Vậy thì, có thể khẳng định, đề xuất bỏ bắt buộc mua bảo hiểm xe máy hoàn toàn hợp lòng dân. Tuy nhiên, chỉ bỏ việc bắt buộc, còn người dân có điều kiện hoặc thấy việc mua bảo hiểm là cần thiết thì vẫn có thể mua bảo hiểm. Suốt nhiều năm nay, các quy định sửa tới sửa lui nhưng phía bảo hiểm vẫn chưa cung cấp được dịch vụ tốt cho người dân. Trong thời gian bỏ bắt buộc, ngành bảo hiểm cần nghiên cứu học tập kinh nghiệm các nước trên thế giới để làm sao cung cấp một dịch vụ tốt cho người dân. Đây cũng là giải pháp để các đơn vị bảo hiểm nâng cao chất lượng, có sự cạnh tranh về dịch vụ.

Thông tin từ Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm thuộc Bộ Tài chính công bố mỗi năm doanh thu bảo hiểm xe cơ giới khoảng 3.970 tỷ đồng; trong đó, ô tô 2.893 tỷ đồng và xe máy 1.076 tỷ đồng. Ước tính số tiền bồi thường bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm nhân sự toàn bộ xe cơ giới khoảng 750 tỷ đồng, trong đó bồi thường cho ô tô 723 tỷ đồng, còn bồi thường cho xe máy chỉ 27 tỷ đồng. Về dự phòng bồi thường khoảng 308 tỷ đồng, trong đó ô tô 225 tỷ đồng và xe máy 83 tỷ đồng. Bình quân, tỷ lệ chi bồi thường của bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới (bao gồm cả ôtô và xe máy) khoảng 19,81%.

Dù nỗ lực kìm hãm, nhưng tai nạn xe máy mỗi năm vẫn nằm ở mức báo động, gây nhiều thiệt hại về sức khỏe, tài sản và tính mạng con người. Muốn thị trường bảo hiểm xe máy không phải một trò chơi mạo hiểm, thì cần phải giảm phí bảo hiểm, tăng tỷ lệ chi hỗ trợ nhân đạo, thu hẹp loại trừ trách nhiệm bảo hiểm và gỡ vướng về thủ tục bồi thường. Cục trưởng Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm Ngô Việt Trung khẳng định sự cần thiết phải tiếp tục áp dụng bảo hiểm xe máy: “Bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới, bao gồm cả xe máy là giải pháp tài chính, công cụ chuyển giao rủi ro từ chủ xe cơ giới sang các doanh nghiệp bảo hiểm. Khi đó sẽ bảo đảm nguồn tài chính cho chủ xe cơ giới để nhanh chóng bồi thường cho nạn nhân, kịp thời ổn định cuộc sống và hoạt động sản xuất kinh doanh, góp phần thực hiện an sinh xã hội”.

Nghịch lý mua bảo hiểm xe máy mà không hy vọng gì ở giá trị của bảo hiểm xe máy, làm sao lý giải? Ngoài những thủ tục hành chính mà doanh nghiệp bảo hiểm cố tình gây khó dễ khiến người dân không muốn đòi quyền lợi, có thể do những vụ va chạm xe máy đều nhỏ và đa số các vụ đều tự thỏa thuận. Trong khi đó, số lượng chủ xe ô tô yêu cầu bồi thường và được chấp nhận bồi thường lên đến trên 98%. Thậm chí, người mua bảo hiểm ô tô còn được nhân viên bảo hiểm tư vấn cho những “chiêu thức” đòi bồi thường nhanh nhất, nhiều nhất.

Cơ sở pháp lý về tính bắt buộc của bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới cũng được quy định tại Luật Giao thông đường bộ, Luật kinh doanh bảo hiểm số 08/2022/QH15 mới ban hành. Thế nhưng, nghe thì đơn giản, thử đi đòi quyền lợi của bảo hiểm xe máy sẽ thấy trần ai. Đã có trường hợp khi tai nạn giao thông xảy ra, nhân viên của doanh nghiệp bảo hiểm đã đến xác minh hiện trường, nhưng hơn 10 ngày sau họ vẫn chưa tạm ứng tiền để bồi thường cho nạn nhân. Theo quy định của bảo hiểm xe máy, trong 3 ngày (kể từ ngày nhận được thông báo gây ra tai nạn của người mua bảo hiểm), doanh nghiệp bảo hiểm phải tạm ứng ngay cho người mua để bồi thường thiệt hại cho người bị tai nạn. Oái oăm thay, doanh nghiệp trả lời là còn cần phải có biên bản xác định của cảnh sát giao thông xem lỗi thuộc về bên nào? Khi người bị tai nạn đang điều trị phải cần cả giấy xác nhận của cơ sở y tế. Nếu không đủ giấy tờ sẽ không ứng tiền bồi thường. Quy trình vòng vo tam quốc đã gây bức xúc cho cả chủ xe máy gây ra tai nạn và nạn nhân.

Hiện tại, bảo hiểm bắt buộc với xe máy là loại giấy tờ mà chủ phương tiện buộc phải có khi đi tham gia gioa thông. Người dân mua bảo hiểm xe máy để đối phó với cảnh sát giao thông là chính, còn phòng sự cố lại là phụ. Không ai bảo ai, nhưng tất cả đều ngầm hiểu rằng có gây ra tai nạn giao thông, muốn lấy được một đồng của doanh nghiệp bảo hiểm là hết sức khó khăn. Mặt khác, bảo hiểm bắt buộc đối với xe máy lại không chi trả cho người mua bảo hiểm (chủ xe), mà chi trả cho nạn nhân (bên thứ ba) nếu chủ xe không may gây ra tai nạn. Từ khi triển khai cho đến nay, tỷ lệ chi trả bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự với xe máy vẫn ở mức rất thấp. Nếu xem xét về mặt tổng lợi ích cho xã hội, bảo hiểm bắt buộc với xe máy không bảo đảm nguyên tắc lợi ích lớn hơn chi phí. Vì vậy, nhân lúc Bộ Tài chính chấn chỉnh các công ty bảo hiểm nhân thọ thì cũng nên xem lại lại bảo hiểm xe máy một cách cụ thể và minh bạch. Xin được nhắc lại, không thể để thị trường bảo hiểm giống như một trò chơi mạo hiểm, với con dao lợi ích được doanh nghiệp nắm đằng chuôi còn khách hàng nắm đằng lưỡi.