Trung du đón đoàn văn nghệ sĩ chúng tôi đi thực tế vào một ngày thu, khi những dải đồi tròn trịa ngút xanh, những ruộng lúa thơm đã lớm chớm sắc vàng. Thấp thoáng bóng cọ xanh đang xòe ô che mưa che nắng.
Một thoáng trung du. Tranh minh họa: Hồ Huy.
Trung du là miền đất cội nguồn thiêng liêng và kỳ vĩ, vùng văn hóa Việt giàu bản sắc, nơi hội tụ dòng chảy của ba con sông: Sông Đà, sông Thao và sông Lô, tạo thành ngã ba Bạch Hạc - Hạc Trì, rồi từng dòng chảy tiếp tục đổ vào dòng sông Mẹ - sông Cái (sông Hồng) chan chứa, mênh mang, tầng tầng phù sa, hình thành và bồi đắp nên miền văn hóa châu thổ sông Hồng.
Nơi đây là quê hương tuổi thơ tôi. Trong bài thơ "Ngược sông Hồng", tôi từng viết: “Ngược sông Hồng ta về lại tuổi thơ… Nơi đầu nguồn ngân vang dòng nước đỏ/ Bao năm rồi tuổi thơ ta ơ đó/ Dòng Nậm Thi mùa này nước có còn nửa đục nửa trong".
Trung du là thế đó, luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca. Vang ngân trong tôi giai điệu tha thiết trong ca khúc “Quê em" nổi tiếng từ những ngày kháng chiến của nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn. Nhớ sao những hình ảnh “Dâu bờ xanh thắm/ nong tằm chín lứa tơ/ Không tay người chăm bón"… và những ngày “Giặc tràn lên đốt phá/ Anh về quê cũ/ đi diệt thù giữ quê/ Lòng dân đón anh về". Những câu ca, áng văn thơ mướt mát xanh những đồi chè, nương sắn. Những ngọn đồi đất đỏ nằm xõa đêm tóc gió. Những vạt lau buồn nở trắng xóa cõi mơ. Và cọ. Cọ là một thứ “đặc sản” tuyệt vời của miền trung du. Cọ lấp lánh xanh ngời lên mỗi tầng lá quạt xanh tròn, trong những bức tranh ấn tượng của họa sĩ Đỗ Ngọc Dũng.
Nhớ mãi tiếng mẹ hát ru, nhớ điệu xoan quê hương còn vương vấn trong nắng mới ầu ơ. Nhớ mãi một nhà ga xe lửa miền đồi núi trung du có cái tên nghe là lạ - Ga Vũ Ẻn! Rồi đi tiếp nữa là đến ga Ấm Thượng, tôi đang nghĩ không biết có phải vì cái tên ấy muốn mời gọi người ta, rằng ngược lên miền núi cao phía Bắc là một vùng cao ấm áp, nồng nàn chăng? Nhớ tên cái ga nghèo nàn ấy mỗi khi tôi còn là sinh viên, mười chín đôi mươi, từng lên tàu chợ ngồi ê ẩm cả ngày để ngược về Lào Cai ăn Tết thời những năm bảy sáu bảy bảy của thế kỷ trước. Những đồi núi chênh vênh trập trùng xanh nương sắn và nhấp nhô đồng ruộng ấy cứ vùn vụt trôi qua ô cửa của những đoàn tàu dằng dặc. Trung du nghèo nhưng đẹp quá.
Trung du bây giờ đã bớt nhọn nhằn hơn xưa khiến màu của rừng cọ cũng lộng lẫy hơn dưới nét vẽ tài hoa của người họa sỹ. Trong chuyến đi thực tế của các văn nghệ sĩ, họa sĩ Đỗ Ngọc Dũng - nguyên Chủ tịch Hội VHNT Phú Thọ và những cây cọ tài hoa đã cho chúng tôi đã mắt với những bức tranh miền trung du. Những cây lá mướt xanh ánh lên ma mị trong nắng chiều. Còn nắng thì óng lên sắc màu liêu trai. Những họa sĩ tài danh tự hào được lớn lên từ miền đất Vua Hùng và biết tri ân quê hương mình bằng việc phát huy và lưu giữ những nét đẹp ấn tượng của miền trung du. Chuyến đi ấy, tôi cũng thật may mắn khi được quen biết những bậc đàn anh là nhà thơ, nhà văn, nhà giáo tên tuổi như các anh Trần Nhương, Hà Phạm Phú, Trần Quang Quý, Nông Thi Ngọc Hòa, Nguyễn Hữu Nhan, Ngô Kim Đỉnh, Kim Dũng, Đỗ Hòe, Lê Ngọc Minh, Đỗ Xuân Thu, Ngô Thái… Họ đều sinh ra hoặc lớn lên ở vùng đất trung du này.
Cọ - Tranh màu nước: Đỗ Ngọc Dũng.
Vẻ đẹp của miền trung du Việt Nam đã từng mở ra đa tầng nghĩa trong nhiều truyện ngắn của các nhà văn tên tuổi. Đặc biệt hơn khi đọc những trang viết hấp dẫn qua tập tản văn “Một mùa hè dưới bóng cây “ của Nguyễn Tham Thiện Kế. Văn chương nghệ thuật về miền trung du đã lan tỏa đi khắp nơi, thơ hiện đại từng được ra với thế giới trong nhiều tác phẩm thơ song ngữ của nhà thơ Trần Quang Quý hay trong tiểu thuyết của nhà văn Hà Phạm Phú.
“Khi nhớ biển, ra ngã ba sông
Sóng sánh rượu, mênh mông trời nước
Khi nhớ em, theo triền đê tím ngược
Sẽ một ngày ngân ngấn sông Thao…''
(Ngược sông Thao - Ngô Kim Đỉnh)
Trung du giờ đây đang từng ngày phát triển và đổi mới không ngừng. Những cái tên Đoan Hùng, Thanh Thủy, Cẩm Khê, Tam Nông… từng gói ghém trong quá khứ bao gian khó, từng ôm ấp trong lòng bao trầm tích lịch sử và văn hóa thiêng liêng từ thời Việt cổ, từng níu giữ lòng người bởi những điệu hát xoan, hát ghẹo cùng tiếng trống quân náo nức ngàn xưa, giờ vẫn trọn vẹn sâu sắc đằm thắm và ngày càng giàu có hơn ở nhiều tầng nghĩa, nhiều lĩnh vực.
Lại nữa, càng khi đời sống càng phát triển, người ta càng có điều kiện để tri ân cội nguồn. Những cuộc hành hương về miền đất Tổ đang trở thành yếu tố kích cầu du lịch, nhất là du lịch gắn với giới thiệu sản phẩm bản địa. Món canh rau sắn muối chua nấu cá không nơi nào sánh được. Món thịt thính chua quyến rũ. Trám đen om bùi. Hay món bánh đúc, bánh hòn nõn nà như gái mười tám đôi mươi…
Món ngon còn hấp dẫn bởi tay người nấu. Những người phụ nữ đảm đang và khéo léo của quê hương trung du mà tôi gặp trong chuyến đi vừa rồi giống như nàng thơ Quản Sơn, họ say sưa nói về ẩm thực miền trung du, có cảm tưởng như trong từng món ăn có cả hương vị tình yêu gói ghém.
Ở đây, chúng tôi còn có một chuyến đi đến Lâm Thao, gặp các bạn thơ, nghe nhà thơ Quách Đình Diệu - nguyên Tổng Giám đốc Công ty Supe phốt phát Lâm Thao đọc thơ và hát. Người thợ nhưng làm thơ khá hay mà hát cũng hay. Tiếng thơ tiếng hát cất lên trong ánh hoàng hôn chín đỏ nơi chân trời, trong thấp thoáng cây xanh, trong ánh vàng lên từ những cánh đồng lúa bắt đầu vào vụ chín, trong tiếng máy reo vui từ khu công nghiệp, tiếng nước sông Hồng xôn xao vỗ vào chân cầu Phong Châu mới khánh thành.
Có một miền trung du thẳm sâu nhớ thẳm sâu thương. Có một miền trung du đẹp tựa bài thơ câu hát. Có một miền trung du vươn mình mạnh mẽ. Và có một miền trung du ấm áp đến nao lòng. Nói rằng, một thoáng trung du, nhưng thật ra trong mỗi chúng tôi, chưa kịp chia tay cuộc gặp này đã vội lên chương trình cho một cuộc gặp tiếp theo, chúng tôi gọi đó là những cuộc đi tìm về nguồn cội.
