Phát triển nông ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp số
Theo TS. Cao Đức Phát - nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hà Nội có diện tích đất nông nghiệp lớn, năm 2023 là 196.626ha. Tuy vậy, diện tích đất nông nghiệp của Hà Nội có xu hướng giảm dần. Tăng trưởng nông nghiệp chủ yếu nhờ chuyển dịch cơ cấu, tăng năng suất và giá trị gia tăng. Năm 2023, giá trị sản phẩm nông lâm, thủy sản trên 1ha đạt 157 triệu đồng/năm, cao hơn bình quân cả nước 33%.
Đặc biệt, diện tích gieo trồng lúa giảm mạnh từ 313.000ha năm 2015 xuống còn 248.000ha năm 2023 (-24%). Nông nghiệp của Hà Nội cần chuyển biến mạnh mẽ hơn theo hướng nâng cao giá trị gia tăng bền vững.
TS Cao Đức Phát chia sẻ về một số vấn đề triển khai Luật Thủ đô liên quan đến nông nghiệp, nông thôn.
TS Cao Đức Phát cho rằng, giải pháp chính là nâng cao trình độ khoa học công nghệ, tăng nhanh tỷ trọng sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Công nghệ số, công nghệ cao có nội dung số đang mở ra những cơ hội có tính cách mạng trong nông nghiệp.
Luật đã cho phép thành phố chủ động ban hành chính sách khuyến khích phát triển ứng dụng công nghệ cao chưa có hoặc ở mức cao hơn so với chính sách chung của cả nước. Tuy nhiên, cần có quy định chặt chẽ để bảo đảm việc áp dụng công nghệ cao, công nghệ số thực sự đem lại hiệu quả cao hơn trên diện rộng.
"Hội đồng nhân dân thành phố cần ban hành nghị quyết mới thay thế cho Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐND về 'Một số chính sách thực hiện Chương trình phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao thành phố Hà Nội giai đoạn 2016 - 2020'. Phát triển nông nghiệp đô thị là xu hướng đang dần trở nên thịnh hành ở nhiều quốc gia", TS Cao Đức Phát cho biết.
FAO định nghĩa "nông nghiệp đô thị và vùng ven" là các hoạt động sản xuất lương thực, thực phẩm và các sản phẩm khác thông qua sản xuất nông nghiệp và các hoạt động liên quan (chuyển đổi, phân phối, tiếp thị, tái chế...) thực hiện trên đất và các không gian khác trong phạm vi đô thị và các vùng ven với sự tham gia của các tổ chức, cá nhân, cộng đồng, các phương pháp, địa điểm, chính sách, thể chế, hệ thống sinh thái và kinh tế ở đô thị và vùng ven, chủ yếu sử dụng và tái tạo các nguồn lực tại chỗ để đáp ứng nhu cầu thay đổi của dân cư tại chỗ, đồng thời phục vụ nhiều mục tiêu và nhiệm vụ khác. Nông nghiệp đô thị có nhiều lợi ích (4 tốt hơn): sản xuất tốt hơn; dinh dưỡng tốt hơn; môi trường và khả năng chống chịu tốt hơn; đời sống tốt hơn.
Tuy vậy, nông nghiệp đô thị có nhiều đặc điểm khác với nông nghiệp ở các vùng nông thôn truyền thống nên cần có chủ trương, định hướng, cơ chế, chính sách riêng để khuyến khích phát triển. Phát triển nông thôn gắn với đô thị hóa thành phố Hà Nội có diện tích lớn, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đa dạng.
Triển khai Luật Thủ đô, cần rà soát các bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới
Trong tương lai, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát cho rằng, một bộ phận các vùng nông thôn sẽ trở thành đô thị. Do vậy việc quy hoạch xây dựng nông thôn mới cần tính tới đặc điểm hiện tại và xu hướng phát triển dài hạn của mỗi khu vực.
"Tại nhiều vùng nông thôn Trung Quốc, có thể thấy các mô hình nông thôn theo kiểu đô thị rõ nét. Tuy vậy, bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới cấp xã và huyện của thành phố Hà Nội hiện chưa phân biệt theo khu vực. Để triển khai Luật Thủ đô 2024, cần rà soát lại các bộ tiêu chí này để phản ánh sát hơn xu hướng phát triển của các khu vực nông thôn khác nhau của thành phố, trên cơ sở đó ban hành các văn bản, chính sách liên quan", TS Cao Đức Phát nhấn mạnh.
Trong tương lai, một phần các vùng nông thôn của Hà Nội có thể trở thành đô thị.
Trong nhiều năm qua đã có nhiều tranh luận về việc sử dụng các cồn, bãi ngoài đê sông Hồng. Rất nhiều ý kiến muốn cho phép xây dựng các công trình trên bãi sông, cồn nổi trên sông Hồng, nhất là khi có thêm các hồ thủy điện Sơn La, Lai Châu tham gia cắt lũ cùng với hồ Hòa Bình, hàng chục năm không có lũ trên sông Hồng đoạn qua Hà Nội lên đến báo động 3.
Luật Thủ đô 2024 đã cho phép xây dựng các tuyến đê mới; trên bãi sông được phép tồn tại một số khu vực dân cư hiện hữu và được phép xây dựng công trình, nhà ở với tỷ lệ thích hợp; các khu vực bãi sông, bãi nổi còn lại được phép xây dựng các công trình dành cho không gian công cộng, công trình phục vụ mục đích công cộng; ủy quyền cho HĐND thành phố quyết định hình thức sử dụng khai thác quỹ đất nông nghiệp tại bãi sông, cồn nổi ở tuyến sông có đê, điều kiện, trình tự, thủ tục cấp phép xây dựng và tỷ lệ diện tích đất nông nghiệp được sử dụng để xây dựng công trình trên đất nông nghiệp...
Tuy nhiên, TS Cao Đức Phát cho rằng, vấn đề mấu chốt là phải căn cứ và các quy hoạch đê điều, phòng chống lũ, xây dựng, sử dụng đất và các quy hoạch khác có liên quan. Các quy định của Luật Đê điều số 05/VBHN-VPQH, ngày 15/7/2020, đã được xây dựng dựa trên rất nhiều tính toán khoa học, tạo điều kiện để tận dụng quỹ đất ngoài đê ven sông cho phát triển kinh tế. Hiện nay có một số vấn đề mới đang đặt ra đối với việc sử dụng các cồn, bãi ngoài đê sông Hồng:
Thứ nhất, điều kiện kinh tế - xã hội trên các lưu vực sông có nhiều thay đổi. Thứ hai, rủi ro thiên tai có xu hướng tăng cao hơn dự báo trước đây liên quan đến biến đổi khí hậu. Do vậy, thành phố cần phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn rà soát lại các quy hoạch đê điều, quy hoạch phòng chống lũ tuyến sông Hồng và các quy hoạch liên quan làm cơ sở triển khai thực hiện các quy định của Luật Thủ đô.
Trong đó, cần tính đến khả năng thoát lũ của cả lưu vực sông và các yếu tố thực tế phát sinh. Luật Đê điều cũng quy định sau 5 năm cần rà soát lại quy hoạch đê điều và quy hoạch phòng chống lũ tuyến sông. Thoát nước cho vùng nội đô và ngoại thành, nhất là ven sông Bùi, sông Tích, sông Đáy.
Vấn đề này đã đặt ra từ nhiều năm. Thành phố đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng các quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và từng bước thực hiện. Tuy nhiên, do nguồn lực hạn chế nên quá trình thực hiện còn chậm. Nay cần rà soát lại các quy hoạch này và huy động nguồn lực để triển khai thực hiện nhanh hơn.
Theo TS Cao Đức Phát, để đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển một số lĩnh vực trọng tâm liên quan đến phát triển nông nghiệp, nông thôn, thành phố cần thực hiện 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm.
Một là, sớm có quyết sách về chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp số.
Hai là, có chủ trương, định hướng và cơ chế chính sách phát triển nông nghiệp đô thị.
Ba là, phát triển nông thôn gắn với đô thị hóa, theo đó cần điều chỉnh các bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới đáp ứng sát hơn xu hướng phát triển của các khu vực khác nhau theo hướng đô thị hóa.
Bốn là, phối hợp rà soát, điều chỉnh quy hoạch đê điều, quy hoạch phòng chống lũ tuyến sông Hồng và các quy hoạch có liên quan làm cơ sở thực hiện việc xây dựng các tuyến đê mới, quyết định chủ trương sử dụng đất nông nghiệp và cấp phép xây dựng trên các cồn nổi, bãi ngoài đê sông Hồng.
Năm là, rà soát các quy hoạch và huy động nguồn lực thực hiện quy hoạch thoát nước của thành phố.
