Để làm rõ hơn về mức độ nguy hiểm của thuốc và những hệ lụy lâu dài mà nó gây ra cho xã hội, phóng viên đã có buổi trao đổi với Ths.Bs. Vũ Văn Thành, Trưởng khoa bệnh phổi mạn tính, Viện Phổi Trung ương.
Ths.Bs. Vũ Văn Thành, Trưởng khoa bệnh phổi mạn tính, Viện Phổi Trung ương cho biết, thuốc lá không chỉ tổn thương người hút, mà còn gây hại cả người không hút. Ảnh: Bảo Hà.
Thưa ông, ở cương vị một người công tác lâu năm trong ngành hô hấp, ông đánh giá như thế nào về tác động của thuốc lá tới sức khỏe con người hiện nay?
Thuốc lá là nguyên nhân gây ra hơn 25 loại bệnh, đặc biệt nghiêm trọng ở các bệnh lý đường hô hấp như: Ung thư phổi, viêm phế quản mạn tính, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), lao phổi... Không chỉ vậy, nó còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ, đái tháo đường, sự phát triển của thai nhi (dị tật thai nhi, thai chết lưu…), sức khỏe sinh sản ở cả nam và nữ (vô sinh).
Theo thống kê, mỗi năm ở Việt Nam có khoảng 40.000 người tử vong liên quan đến thuốc lá con số này còn cao hơn cả số người chết vì tai nạn giao thông. Điều đáng lo ngại là các bệnh liên quan đến thuốc lá thường diễn tiến âm thầm, khó nhận biết ở giai đoạn đầu, thường được phát hiện khi đã muộn, việc điều trị tốn kém và hiệu quả thấp, để lại gánh nặng cho người bệnh, gia đình và xã hội.
Không chỉ người hút, người xung quanh cũng bị ảnh hưởng bởi khói thuốc. Ông có thể nói rõ hơn về tác hại của hút thuốc lá thụ động?
Đúng vậy, người không hút thuốc nhưng hít phải khói thuốc từ người khác – gọi là hút thuốc lá thụ động, cũng phải chịu tác hại từ khói thuốc như hút thuốc chủ động. Khói thuốc chứa tới hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 69 chất gây ung thư như: Benzen, formaldehyde, arsen, Carbon monoxide… Các chất này tác động trực tiếp làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, bệnh tim mạch, hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính… không kém gì người hút trực tiếp.
Đáng lưu ý nhóm dễ bị tổn thương nhất từ khói thuốc lá lại là phụ nữ và trẻ em. Trẻ em hít phải khói thuốc rất dễ mắc các bệnh đường hô hấp cấp như viêm phổi, viêm mũi họng, viêm tai giữa, nguy hại hơn là các tác động lâu dài như chậm phát triển trí tuệ và thể chất. Phụ nữ mang thai hít phải khói thuốc thụ động nếu sống cùng người hút thuốc có nguy cơ sinh non, thai chết lưu hoặc con sinh ra nhẹ cân.
Gần đây, nhiều người trẻ chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử với suy nghĩ “ít độc hại hơn”. Vậy quan điểm của ông về vấn đề này?
Đây là một ngộ nhận nguy hiểm. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tuy khác về hình thức, nhưng vẫn là sản phẩm có chứa nicotine, thậm chí nhiều hơn nhiều so với thuốc lá truyền thống, là một chất gây nghiện mạnh, gây tăng huyết áp, tim đập nhanh và ảnh hưởng đến phát triển não bộ, nhất là ở tuổi vị thành niên.
Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy, thuốc lá điện tử không hề "an toàn hơn" mà thậm chí còn tiềm ẩn rủi ro lớn do các hóa chất tạo mùi, dung môi hóa học chưa được kiểm soát chặt chẽ. Một số ca tử vong do viêm phổi cấp, nhiễm độc thần kinh liên quan đến thuốc lá điện tử đã được ghi nhận tại Mỹ và ở Việt Nam trong những năm gần đây. Bên cạnh đó, nguy cơ cháy nổ do thuốc lá điện tử cũng đã được báo cáo.
Đáng lo ngại hơn, loại thuốc lá mới này đang được quảng bá rầm rộ trên mạng xã hội, đánh vào tâm lý tò mò và “sành điệu” của giới trẻ, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên, dẫn đến việc sử dụng ở nhóm tuổi này tăng nhanh từ 2,6% (2019) tăng lên 8,1% (2023) và nguy cơ nghiện “kép” vừa sử dụng thuốc lá truyền thống, vừa sử dụng thuốc lá điện tử, mặc dù hiện nay chúng ta đã ban hành quy định cấm buôn bán, lưu hành. Đây là vấn đề rất cần sự vào cuộc nghiêm túc từ cả ngành y tế, giáo dục, truyền thông và các cơ quan quản lý.
Như vậy, có thể hiểu thuốc lá đã trở thành “hòn đá vô hình” đè nặng lên ngành y tế và kinh tế của Việt Nam, thưa ông?
Đúng vậy. Gánh nặng là rất lớn. Ước tính, mỗi năm Việt Nam tiêu tốn khoảng 108.000 tỷ đồng cho chi phí điều trị trực tiếp các bệnh liên quan đến thuốc lá. Con số này còn chưa bao gồm chi phí gián tiếp như chăm sóc người bệnh, mất năng suất lao động do phải nghỉ việc, và các hệ lụy xã hội khác.
Thuốc lá là nguyên nhân gây ra hơn 25 loại bệnh, đặc biệt nghiêm trọng ở các bệnh lý đường hô hấp như: Ung thư phổi, viêm phế quản mạn tính, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), lao phổi... Ảnh: Bảo Hà.
Trong thời gian qua, chúng ta đã có nhiều nỗ lực trong phòng chống tác hại thuốc lá, tỷ lệ thuốc lá đã giảm (trung bình giảm 0,5%/năm). Tuy nhiên tỷ lệ hút thuốc cao trong nam giới trưởng thành vẫn còn ở mức cao (khoảng 42%) và có xu hướng gia tăng ở người trẻ, đặc biệt là sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên, nếu không có biện pháp can thiệp mạnh mẽ thì trong tương lai, hệ thống y tế sẽ càng quá tải, người dân nghèo sẽ càng thêm khốn khó vì chi phí chữa bệnh.
Trong quá trình tiếp xúc, điều trị bệnh nhân liên quan đến thuốc lá, điều gì khiến ông trăn trở nhất?
Tôi từng tiếp nhận nhiều bệnh nhân ung thư phổi đến viện ở giai đoạn cuối, không thể can thiệp gì nhiều ngoài chăm sóc giảm nhẹ. Có người mới 40–50 tuổi, là trụ cột của gia đình, con còn nhỏ, vậy mà phải ra đi quá sớm chỉ vì thuốc lá. Tôi thường xuyên quản lý điều trị nhiều người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính ở giai đoạn nặng, khó thở thường xuyên, chất lượng cuộc sống rất kém, không tự chăm sóc được bản thân và hoàn toàn phụ thuộc vào gia đình, nhiều người bệnh thời gian nằm viện còn nhiều hơn ở nhà, chi phí điều trị tốt kém.
Tôi cũng từng gặp một bà mẹ trẻ ôm con đến viện vì cháu bị hen suyễn không được kiểm soát do hít khói thuốc từ người thân trong nhà. Chị nói: "Em không hút, nhưng chồng em hút suốt từ lúc cưới đến giờ". Người mẹ vừa thương con vừa bất lực.
Những câu chuyện đó khiến tôi day dứt. Tôi nghĩ, nếu người dân được cung cấp thông tin đầy đủ, nếu có sự can thiệp quyết liệt hơn từ chính quyền và cộng đồng, chúng ta hoàn toàn có thể ngăn được những bi kịch như vậy.
Theo ông, cần làm gì để giảm thiểu tác hại thuốc lá trong cộng đồng?
Trước hết, cần tăng cường truyền thông để người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên hiểu rõ tác hại thực sự của thuốc lá và thuốc lá điện tử.
Xây dựng môi trường không khói thuốc tại các cơ quan, công sở, nhất là trường học, cơ sở y tế. Đưa giáo dục phòng chống tác hại thuốc lá vào trường học.
Cần thực thi nghiêm Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, đặc biệt là các quy định về môi trường không khói thuốc, cấm quảng cáo, tài trợ và buôn bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi. Cấm vận chuyển, buôn bán, quảng cáo thuốc lá điện tử.
Mở rộng, triển khai phòng tư vấn hỗ trợ cai nghiện thuốc lá tại các cơ sở y tế, đạo tạo mạng lưới cộng tác viên hỗ trợ cai nghiện thuốc lá, có chính sách hỗ trợ làm việc.
Tăng thuế thuốc lá để giảm mức tiêu dùng, hướng đến mục tiêu vì một thế hệ Việt Nam khỏe mạnh, môi trường không khói thuốc.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
