Hãy trả lại tên đúng nghĩa cho hồ điều hòa

Hồ điều hòa - từ lá phổi đô thị thành hồ chứa nước thải

Trong tư duy quy hoạch đô thị hiện đại, hồ điều hòa luôn được coi là “lá phổi xanh” của thành phố. Đó không chỉ là nơi điều tiết lượng nước, hạn chế ngập úng khi mưa lớn mà còn là “bộ lọc sinh học” tự nhiên giúp cải thiện vi khí hậu, tạo không gian thư giãn, cảnh quan cho cộng đồng. Ở các đô thị văn minh, hồ điều hòa được bảo vệ nghiêm ngặt, trở thành điểm nhấn của thành phố.

Thế nhưng, tại nhiều phường của TP. Vinh (cũ), nhiều hồ điều hòa đang bị biến dạng chức năng, trở thành…hồ chứa nước thải khổng lồ, đen đặc, bốc mùi, gây ám ảnh cho cư dân sống quanh.

Hồ điều hòa Hưng Hòa, công trình được kỳ vọng là “lá chắn ngập úng” phường Trường Vinh, Vinh Lộc, tỉnh Nghệ An giờ là minh chứng rõ nhất cho sự xuống cấp của hệ thống hồ kênh đô thị Vinh. Mặt nước sẫm đen, lớp bùn dày, mùi hôi xộc thẳng vào nhà dân, ruồi muỗi sinh sôi, có thời điểm còn xuất hiện cá chết nổi trắng. Thay vì điều tiết nước và cải thiện khí hậu, hồ đang phát tán ô nhiễm ra xung quanh, trở thành “điểm nóng” gây bức xúc kéo dài.

Không chỉ hồ điều hòa Hưng Hòa, danh sách “đen” còn kéo dài như Kênh Bắc, hào Thành cổ, hồ Vinh Tân, hồ Công viên trung tâm…nơi nào cũng trong tình trạng nước thải chảy vào thường xuyên, bùn lắng không nạo vét kịp, hệ thống thu gom thoát nước xuống cấp, vận hành chắp vá. Kết quả là người dân quanh hồ phải đóng cửa kín mít cả ngày, sống chung với mùi hôi nồng nặc, nguy cơ dịch bệnh rình rập.

Những hình ảnh như nước đen ngòm sủi bọt, rác nổi ken đặc, bèo cỏ mọc lút đầu người…không còn là chuyện hiếm. Câu hỏi nhức nhối đặt ra là ai chịu trách nhiệm khi những công trình hàng chục, hàng trăm tỷ đồng vốn là tài sản của cộng biến thành…ổ chứa chất thải đô thị?

Vậy đâu là nguyên nhân? Dễ nhất là đổ lỗi cho ý thức rằng người dân vứt rác bừa bãi, xả thải xuống kênh mương. Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, chúng ta sẽ bỏ qua nguyên nhân gốc rễ mang tính hệ thống.

Trước hết, hạ tầng thu gom và xử lý nước thải ở các phường đang quá tải trầm trọng. Nhà máy xử lý nước thải tập trung tại Hưng Hòa (nay là phường Vinh Lộc) nhiều ngày phải vận hành vượt công suất (29.000 m³/ngày) mà vẫn không hết lượng nước thải. Nói cách khác, bản thân thiết kế và vận hành hệ thống đang “hợp pháp hóa” việc biến hồ điều hòa thành bể chứa tạm cho nước thải chưa xử lý triệt để.

Thứ hai, công tác duy tu bảo dưỡng gần như bỏ quên. Có hồ từ khi xây dựng đến nay chưa một lần nạo vét bùn lắng. Nhiều tuyến kênh kết nối bị bồi lấp, cây cỏ mọc um tùm, dòng chảy tắc nghẽn khiến nước trong hồ ứ đọng, phân hủy yếm khí, sinh mùi hôi thối.

Thứ ba, việc quản lý phân tán và thiếu phối hợp. Có hồ do nhà nước quản lý, có hồ giao cho doanh nghiệp nhưng lại không ban hành quy chế phối hợp cụ thể với đơn vị vận hành hệ thống thoát nước. Khi xảy ra sự cố, tình trạng “đùn đẩy trách nhiệm” diễn ra, ô nhiễm cứ thế kéo dài.

Cuối cùng, thiếu nguồn lực tài chính và sự ưu tiên trong ngân sách. Quản lý hồ điều hòa là hạng mục “không nhìn thấy ngay” hiệu quả về mặt kinh tế, nên thường bị xếp sau các dự án hạ tầng “trông thấy ngay” như đường xá, quảng trường. Hậu quả là vốn đầu tư cho bảo vệ, cải tạo hồ không đủ, dẫn đến vòng luẩn quẩn ô nhiễm - khắc phục tạm rồi ô nhiễm nặng hơn. Đây là thực tế đang diễn ra ở tỉnh Nghệ An.

Mất cả môi trường lẫn giá trị đô thị

Việc để hồ điều hòa ô nhiễm không chỉ là chuyện mùi hôi hay mất mỹ quan mà còn gây ra hàng loạt hệ lụy sâu xa khác.

Đó là nguy cơ sức khỏe cộng đồng vì khi nước tù bẩn sẽ là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn, muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, ký sinh trùng…đe dọa trực tiếp tới sức khỏe cư dân, đặc biệt là trẻ nhỏ và người già.

Kế đến là suy giảm giá trị bất động sản và cảnh quan vì bất kỳ khu dân cư nào nằm cạnh một hồ ô nhiễm sẽ lập tức mất điểm trong mắt nhà đầu tư, khách mua nhà. Từ “view hồ điều hòa” vốn là điểm cộng nay trở thành “gánh nặng” làm tụt giá trị.

Mặt khác, thay vì hạ nhiệt, lọc bụi, hồ ô nhiễm lại phát tán mùi hôi và khí độc từ quá trình phân hủy chất hữu cơ, ảnh hưởng ngược tới chất lượng không khí.

Nó còn làm mất niềm tin của cộng đồng khi người dân thấy rõ tiền thuế và vốn vay đầu tư cho hồ điều hòa không đem lại hiệu quả. Khi niềm tin giảm, sự đồng thuận trong các dự án môi trường tương lai cũng ít nhiều cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Hãy trả lại tên đúng nghĩa cho hồ điều hòa

Muốn các hồ điều hòa ở các phường đô thị trên địa bàn tỉnh Nghệ An thực sự “điều hòa”, cần một chiến lược phục hồi căn cơ, đồng bộ và có trách nhiệm.

Đó là khắc phục ngay hạ tầng thoát nước và xử lý nước thải. Phải nâng công suất nhà máy xử lý nước thải, cải tạo hệ thống cống bao, giếng tách để triệt tiêu nguồn xả trực tiếp vào hồ. Chấm dứt tình trạng coi hồ điều hòa là bể chứa nước thải tạm thời.

Mặt khác, cần phải lập quy trình bảo dưỡng định kỳ bắt buộc. Tiến hành nạo vét bùn, khơi thông dòng chảy, xử lý bèo tây và rác nổi phải thành quy trình hàng năm, có ngân sách ổn định và đơn vị chịu trách nhiệm cụ thể. Hồ nào giao doanh nghiệp phải ràng buộc bằng hợp đồng rõ ràng về tiêu chuẩn môi trường.

Phải ứng dụng công nghệ sinh học và cây thủy sinh kiểm soát. Nghiên cứu trồng các loài thủy sinh có khả năng lọc nước kết hợp thả vi sinh xử lý hữu cơ. Việc này cần kiểm soát để tránh biến hồ thành “rừng bèo” làm tắc dòng chảy.

Hơn nữa cần phải tăng cường giám sát cộng đồng, trao quyền cho các tổ chức đoàn thể, nhóm dân cư giám sát chất lượng nước hồ, phản ánh kịp thời vi phạm. Công khai số liệu quan trắc môi trường định kỳ để người dân cùng theo dõi.

Đặc biệt là cần thay đổi tư duy quy hoạch. Mỗi hồ điều hòa phải được nhìn nhận như một công trình hạ tầng xanh quan trọng ngang với đường giao thông hay hệ thống điện. Đầu tư cho hồ là đầu tư cho sức khỏe, chất lượng sống và bản sắc đô thị.

Các phường đô thị sầm uất ở tỉnh Nghệ An có hệ thống sông hồ, kênh rạch phong phú, nhưng nếu để các hồ điều hòa tiếp tục trượt dài thành hồ chứa nước thải, chúng ta sẽ đánh mất không chỉ môi trường sống mà cả hình ảnh của một đô thị đáng sống.

Tên gọi “hồ điều hòa” phải gắn liền với chức năng điều tiết, lọc sạch, mang lại sự trong lành chứ không phải là mỹ từ để che đậy thực tế ô nhiễm. Trả lại tên đúng nghĩa cho các hồ điều hòa chính là trả lại quyền được hít thở không khí sạch, quyền được sống trong môi trường lành mạnh cho hàng chục vạn cư dân đô thị.