Ô nhiễm không khí hiện đang là một trong những thách thức sức khỏe và môi trường nghiêm trọng nhất hiện nay. Trong nỗ lực tìm giải pháp cho vấn đề này, Ngày Quốc tế Không khí sạch vì bầu trời xanh được tổ chức vào ngày 7/9 hàng năm. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khu vực châu Âu tiếp tục duy trì cam kết vận động cho không khí sạch, bảo vệ sức khỏe con người và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Ngày Quốc tế Không khí sạch vì bầu trời xanh được tổ chức vào ngày 7/9 hàng năm, nhấn mạnh nỗ lực tìm giải pháp cho ô nhiễm không khí. Ảnh: Sustainability News.
Bức tranh bất bình đẳng
Châu Âu là một trong những khu vực ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực nhất thế giới trong xử lý ô nhiễm không khí. Thập kỷ qua, tỷ lệ bụi mịn PM2.5 ở nhiều nước châu Âu và Trung Á đã giảm dần, cùng với xu hướng giảm phát thải các chất ô nhiễm lớn. Tuy nhiên, vấn đề chất lượng không khí lại không có sự đồng đều: Tại một số khu vực Trung Á, phát thải amoniac từ nông nghiệp lại gia tăng.
Trung Á vẫn phải ghi nhận trung bình hơn 700.000 ca tử vong sớm mỗi năm do ô nhiễm không khí ngoài trời và trong hộ gia đình. Trong đó, khoảng 570.000 ca liên quan trực tiếp đến ô nhiễm không khí môi trường, thêm 154.000 ca khác từ ô nhiễm trong nhà. Phần lớn những ca tử vong liên quan tới bệnh không lây nhiễm như tim mạch, hô hấp và ung thư phổi. Gánh nặng sức khỏe do ô nhiễm không khí phân bố không đồng đều giữa các quốc gia, thành phố, và trong chính nội bộ từng nước.
Mặt khác, do sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, khu vực châu Âu vừa là nguồn phát thải khí nhà kính lớn vừa chịu ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu. Nhiệt độ tại đây tăng nhanh gấp đôi mức trung bình toàn cầu trong 30 năm qua – cao nhất trong tất cả các khu vực WHO. Biến đổi khí hậu không chỉ làm trầm trọng thêm ô nhiễm không khí mà còn khuếch đại tác động tiêu cực của nó, tạo thành vòng xoáy nguy hiểm nếu không được xử lý tận gốc.
Không khí sạch chính là nền tảng cho sức khỏe và sự sống còn của hành tinh. Ảnh: WHO.
Chạy đua tìm giải pháp
Chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch được coi là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe các thế hệ hiện tại và tương lai. Một quá trình chuyển dịch công bằng và nhanh hơn sang năng lượng sạch sẽ mang lại nhiều lợi ích: tiết kiệm chi phí, cứu hàng chục nghìn sinh mạng, cải thiện sức khỏe cộng đồng và góp phần ổn định khí hậu.
Tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 7 về Môi trường và Sức khỏe (2023), các nước trong khu vực đã cam kết siết chặt tiêu chuẩn chất lượng không khí, kiểm soát nguồn phát thải, hỗ trợ tiếp cận năng lượng tái tạo công bằng và cải thiện chất lượng không khí trong nhà. Năm 2025, Đại hội đồng Y tế Thế giới đã thông qua mục tiêu tự nguyện: giảm một nửa tác động sức khỏe do ô nhiễm không khí vào năm 2040.
Hiện nay, WHO châu Âu đang đồng hành cùng các quốc gia trong việc đánh giá rủi ro sức khỏe, xây dựng biện pháp phù hợp theo Hướng dẫn chất lượng không khí của WHO, đồng thời tích hợp mục tiêu giảm ô nhiễm vào chiến lược ứng phó biến đổi khí hậu.
Hành động cụ thể và triển vọng
Trên thế giới, các quốc gia cũng đang triển khai nhiều bước đi quan trọng trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm không khí.
Nổi bật nhất, Chỉ thị Chất lượng không khí mới của Liên minh châu Âu có hiệu lực từ tháng 12/2024, đã được xây dựng dựa trên hướng dẫn của WHO năm 2021. Với tính ràng buộc pháp lý cho khoảng một nửa số quốc gia trong khu vực, chỉ thị này có khả năng thúc đẩy giảm ô nhiễm xuyên biên giới, thậm chí lan tỏa ảnh hưởng ngoài EU. Các nước thành viên phải đưa vào luật quốc gia trước tháng 12/2026 và đạt chuẩn mới vào năm 2030.
Ngoài ra, Nghị định thư Gothenburg thuộc Công ước Không khí (Air Convention) cũng sẽ được sửa đổi vào năm 2026 với mục tiêu giảm phát thải tham vọng hơn. Nhóm công tác chung về khía cạnh sức khỏe – do WHO châu Âu điều phối – đang góp phần hoàn thiện nội dung này. Công ước Không khí là thỏa thuận khu vực duy nhất lồng ghép yếu tố sức khỏe vào khung khoa học–chính sách, bảo đảm hành động dựa trên bằng chứng.
Bên cạnh đó, WHO đang phát hành loạt báo cáo khoa học – chính sách toàn cầu, cung cấp giải pháp cụ thể theo từng lĩnh vực, nhấn mạnh mối liên hệ giữa không khí sạch, năng lượng và sức khỏe, đồng thời hỗ trợ phối hợp hành động trong khu vực.
Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu, áp lực sức khỏe cộng đồng và tiến bộ khoa học ngày càng rõ ràng, cơ hội hành động chưa bao giờ cấp thiết như hiện nay. WHO khu vực châu Âu cam kết tiếp tục tổng hợp bằng chứng, chuyển hóa thành khuyến nghị chính sách, phát triển công cụ thực tiễn và hỗ trợ các quốc gia triển khai.
Không khí sạch chính là nền tảng cho sức khỏe và sự sống còn của hành tình. Mỗi hơi thở đều có ý nghĩa – và hành động ngay hôm nay sẽ quyết định chất lượng cuộc sống của các thế hệ mai sau.
