Gỡ nút thắt về bố trí quỹ đất để xóa nhà tạm, nhà dột nát

Với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc mạnh mẽ của các bộ, ngành và địa phương, chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên cả nước đang ghi nhận những kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm nghèo bền vững.

Khó khăn về quỹ đất

Một trong những động lực mạnh mẽ thúc đẩy cả hệ thống chính trị cùng toàn xã hội chung tay hành động chính là mục tiêu củng cố thành quả giảm nghèo bền vững. Bởi thực tế cho thấy, nhiều hộ nghèo, cận nghèo hiện vẫn chưa thể thoát nghèo hoặc có nguy cơ tái nghèo do thiếu hụt về chất lượng nhà ở, đặc biệt ở các khu vực đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi.

Kết quả rà soát năm 2024 do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phê duyệt cho thấy, cả nước còn hơn 599.000 hộ nghèo, trong đó có tới 168.134 hộ thiếu nhà ở đạt chuẩn. Khu vực Trung du và miền núi phía Bắc có số lượng cao nhất với hơn 76.000 hộ, tiếp đến là Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long.

Ngoài ra, gần 70.500 hộ cận nghèo cũng đang thiếu nhà đạt tiêu chuẩn. Điều này càng cho thấy yêu cầu cấp bách phải giải quyết bài toán nhà ở để ngăn chặn nguy cơ nghèo tái diễn.

Tuy nhiên, nhiều địa phương vẫn đang vướng mắc trong việc xác lập quyền sử dụng đất cho các hộ dân. Theo quy định, để được hỗ trợ xây nhà, hộ phải có đất ở và giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ). Song trên thực tế, không ít hộ đồng bào DTTS chưa có đất hoặc chưa được cấp sổ đỏ.

Bên cạnh đó, theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tại Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác dân tộc năm 2024, triển khai nhiệm vụ năm 2025 (tổ chức ngày 30/12/2024), dự kiến hết năm 2025, dư nợ cho vay tại Ngân hàng Chính sách xã hội theo Nghị định số 28/2022/NĐ-CP là khoảng 3.800 tỷ đồng, chỉ đạt 19% so với dự kiến đặt ra trong Chương trình MTQG 1719 (19.727 tỷ đồng).

Một trong những nguyên nhân được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam xác định là trong quá trình triển khai cho vay vốn tín dụng ưu đãi về nhà ở, một số địa phương không còn hoặc chưa bố trí được quỹ đất ở để giao cho hộ dân; hoặc đất chủ yếu là đất nông nghiệp, chưa chuyển đổi mục đích sử dụng, chưa cấp sổ đỏ cho người dân.

Cơ bản tháo gỡ được nút thắt quỹ đất

Để giải quyết vấn đề này, sau phiên họp lần thứ ba của Ban Chỉ đạo Trung ương về triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên phạm vi cả nước tổ chức vào ngày 10/3/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan hướng dẫn các địa phương tháo gỡ vướng mắc này.

Chỉ 5 ngày sau phiên họp thứ ba của Ban Chỉ đạo Trung ương về xóa nhà tạm, nhà dột nát, ngày 15/4/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Văn bản số 1066/BNNMT-QLĐĐ, hướng dẫn cụ thể cho các địa phương trong công tác bố trí đất ở cho người dân khó khăn.

Theo đó, Bộ đề nghị các địa phương chỉ đạo các cấp, ngành chức năng triển khai các thủ tục đất đai như tách thửa, đăng ký, cấp mới hoặc cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy trình rút gọn và đặc biệt là không thu phí.

Đáng chú ý, đối với đất nông nghiệp nằm trong khu dân cư, hoặc đất phi nông nghiệp (không phải đất ở) nhưng phù hợp với quy hoạch sử dụng đất cấp huyện, Bộ đề nghị các địa phương có chính sách khuyến khích người dân chuyển mục đích sử dụng sang đất ở và được miễn tiền sử dụng đất, để kịp thời xây dựng nhà ở.

Một điểm quan trọng trong văn bản hướng dẫn là yêu cầu giao đất ở không qua đấu giá đối với hộ khó khăn và miễn, giảm tiền sử dụng đất theo Điều 124 và 157 của Luật Đất đai năm 2024.

Bên cạnh đó, các địa phương cũng được đề nghị rà soát diện tích đất có nguồn gốc từ nông, lâm trường, để công nhận quyền sử dụng đất cho người đang sử dụng, nếu có giấy tờ hợp pháp trước ngày 1/7/2004. Trường hợp cần thiết, có thể thu hồi đất để giao cho người dân chưa có đất ở theo đúng quy định pháp luật.

Việc ban hành kịp thời và cụ thể các hướng dẫn nói trên được kỳ vọng sẽ tháo gỡ “nút thắt” lớn nhất trong chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát – đó là vướng mắc về đất ở và pháp lý nhà đất, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Theo TS. Nguyễn Đắc Nhẫn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đất đai, các quy định của Luật Đất đai và các Văn bản hướng dẫn thi hành đã cơ bản tháo gỡ được nút thắt quỹ đất ở trong việc xóa nhà tạm, nhà dột nát. Tuy nhiên, tại một số nơi không còn đất nông, lâm trường, không còn quỹ đất thì cần nghiên cứu tận dụng quỹ đất ở xã hội hoặc các khu tái định cư hiện có, hoặc sử dụng quỹ đất do Trung tâm phát triển quỹ đất quản lý để ưu tiên xóa nhà tạm, nhà dột nát thì mới đáp ứng được yêu cầu đề ra.

Tại Phiên họp thứ 4 của Ban Chỉ đạo ngày 11/5, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, đã biểu dương Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã nhanh chóng có văn bản hướng dẫn bố trí đất xây dựng nhà ở đối với hộ có khó khăn về đất ở (vấn đề nhiều địa phương kiến nghị nhất). 

Tính đến ngày 11/5, cả nước đã xóa được 209.000 căn nhà tạm trên tổng số 270.800 căn cần xử lý theo đợt rà soát cuối cùng. Trong đó, 111.000 căn đã được khánh thành và 98.000 căn đang được khởi công, đạt 77% tiến độ đề ra. Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung cho biết, so với kỳ họp lần thứ ba của Ban Chỉ đạo Trung ương, số lượng nhà hoàn thành tăng thêm 87.000 căn, trung bình mỗi địa phương xây dựng được 26 căn mỗi ngày. Đặc biệt, đối tượng khó khăn nhất – các hộ cận nghèo không thuộc diện người có công – lại có tỷ lệ hoàn thành cao nhất, đạt 80%.