Áp lực phát thải ngày càng tăng
Theo Chiến lược phát triển chăn nuôi giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045, mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam sẽ có khoảng 29 - 30 triệu con lợn, hơn 7 triệu con bò và 600 - 670 triệu con gia cầm.
Quy mô đàn lớn đồng nghĩa với áp lực phát thải khí nhà kính ngày càng tăng. Theo TS. Lê Thị Thanh Huyền, Trưởng Bộ môn nghiên cứu Hệ thống và Môi trường chăn nuôi, Viện Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường): Ước tính giai đoạn 1994-2020, lượng phát thải khí nhà kính từ chăn nuôi tăng liên tục, từ dưới 10 triệu tấn CO₂tđ lên gần 19 triệu tấn CO2tđ. Trong đó, khí mê-tan chiếm tỷ trọng chủ yếu và phát sinh từ hai nguồn chính: quá trình lên men đường tiêu hóa ở gia súc nhai lại và hoạt động quản lý, xử lý chất thải chăn nuôi.
Hai nguồn phát thải chính là từ quá trình lên men đường tiêu hóa ở gia súc nhai lại và hoạt động quản lý, xử lý chất thải chăn nuôi. Ảnh: Khánh Ly.
Số liệu kiểm kê cho thấy, trong tổng phát thải khí mê-tan của lĩnh vực chăn nuôi, phát thải từ quá trình lên men đường tiêu hóa chiếm khoảng 74%, còn lại 26% đến từ quản lý phân. Riêng với lên men dạ cỏ, bò chiếm tới gần 2/3 lượng phát thải, tiếp theo là trâu, dê, cừu và các loài khác.
Ở khâu quản lý phân, chăn nuôi lợn chiếm tỷ trọng lớn do đặc thù chăn nuôi tập trung và lượng chất thải lỏng cao. Mỗi năm, chăn nuôi Việt Nam phát sinh khoảng 62 triệu tấn chất thải rắn và hơn 300 triệu tấn chất thải lỏng. Nếu không được xử lý hợp lý, lượng chất thải này vừa gây ô nhiễm môi trường, vừa là nguồn phát thải mê-tan đáng kể.
Theo Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050, nông nghiệp được xác định là một trong những lĩnh vực phải giảm phát thải mạnh. Cụ thể, đến năm 2030, phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp không vượt quá 64 triệu tấn CO₂ tương đương và đến năm 2050 giảm còn khoảng 56 triệu tấn. Riêng khí mê-tan, Việt Nam cam kết giảm 30% vào năm 2030 so với năm 2020 và tiếp tục giảm 40% vào năm 2050 so với năm 2030.
Để hiện thực hóa các mục tiêu này, hệ thống đo đạc - báo cáo - thẩm định (MRV) đã được thiết lập, trên cơ sở Nghị định 06/2022/NĐ-CP về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn (sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 119), cùng Thông tư 19/2024/TT-BNNPTNT quy định cụ thể cho lĩnh vực chăn nuôi. Từ năm 2025, các cơ sở chăn nuôi quy mô lớn sẽ phải thực hiện kiểm kê và báo cáo phát thải khí nhà kính theo chuẩn kỹ thuật thống nhất.
Giảm mê-tan từ cải thiện dinh dưỡng và quản lý chất thải
Các nghiên cứu của Viện Chăn nuôi cho thấy, tiềm năng giảm phát thải mê-tan trong chăn nuôi là hoàn toàn khả thi nếu áp dụng đồng bộ các giải pháp khoa học - kỹ thuật.
Trước hết, về cải thiện khẩu phần ăn cho vật nuôi, TS Lê Thị Thanh Huyền cho biết: Với gia súc nhai lại, việc sử dụng thức ăn ủ chua, bổ sung phụ gia ức chế sinh mê-tan như 3NOP, than hoạt tính, zeolite hoặc thức ăn giàu tannin có thể làm giảm đáng kể lượng khí mê-tan phát sinh trong dạ cỏ, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng thức ăn. Việc ứng dụng phần mềm xây dựng khẩu phần giúp cân đối dinh dưỡng, giảm phát thải trên mỗi đơn vị sản phẩm.
Song song đó, về các giải pháp quản lý chất thải, nhiều công nghệ đang được triển khai. Trong đó, hệ thống hầm biogas giúp thu hồi khí mê-tan để sản xuất năng lượng, vừa giảm phát thải, vừa tạo nguồn điện, nhiệt cho hộ chăn nuôi. Mặt khác, công nghệ ủ phân compost, tách chất thải rắn - lỏng và ứng dụng vi sinh không chỉ hạn chế phát thải khí nhà kính mà còn tạo ra phân bón hữu cơ chất lượng cao, phục vụ chăn nuôi tuần hoàn và nông nghiệp xanh.
Giải pháp đệm lót sinh học giúp giảm phát thải khí mê-tan từ chất thải vật nuôi. Ảnh: Dương Tường.
Thực tế, việc triển khai các mô hình thí điểm đã cho thấy hiệu quả rõ rệt. Tại một trang trại bò thịt do GIZ hỗ trợ, việc sử dụng rơm ủ urê thay cho rơm khô giúp tăng lượng vật chất khô thu nhận, tăng khối lượng bò và giảm cường độ phát thải mê-tan tính trên mỗi kg tăng trọng. Sau 60 ngày, lợi nhuận tăng thêm gần 300.000 đồng mỗi con bò, đồng thời rút ngắn thời gian nuôi đến khi xuất bán.
Một ví dụ khác là mô hình đệm lót sinh học trong chuồng nuôi bò. Nhờ môi trường chuồng trại khô ráo, sạch sẽ, bò ít mắc bệnh chân móng, tăng trọng tốt hơn, giảm mùi hôi và lượng nước sử dụng để vệ sinh. Đệm lót sau sử dụng còn được bán làm phân bón, tạo thêm thu nhập cho người chăn nuôi.
Trong xử lý phân, nghiên cứu cho thấy ủ phân bò có trộn rơm hoặc kết hợp biochar giúp giảm mạnh vi khuẩn gây bệnh như E.coli, Coliform và đồng thời giảm phát thải khí mê-tan so với ủ phân đơn thuần.
Một điểm đáng chú ý là vấn đề kiểm soát dịch bệnh, dù không phải biện pháp khí hậu trực tiếp nhưng vẫn góp phần cải thiện hiệu quả phát thải. Với bệnh lở mồm long móng ở bò, kịch bản tăng cường tiêm phòng cho thấy sản lượng thịt tăng nhẹ, trong khi cường độ phát thải mê-tan trên mỗi đơn vị sản phẩm giảm. Điều này cho thấy chăn nuôi khỏe mạnh, năng suất cao chính là nền tảng để giảm phát thải bền vững.
Các kết quả nghiên cứu trong chăn nuôi đã được cụ thể hóa thành danh mục biện pháp giảm phát thải khí nhà kính theo Quyết định 1693/QĐ-BNN-KHCN. Đây là cơ sở quan trọng để các địa phương, doanh nghiệp và hộ chăn nuôi lựa chọn giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế.
Trong bối cảnh yêu cầu giảm phát thải ngày càng rõ ràng, chăn nuôi Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Nếu tận dụng tốt các tiến bộ khoa học, chăn nuôi không chỉ giảm được khí mê-tan, mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn và bền vững.
