Phát biểu tại phiên thông tin về Chương trình Hợp tác Toàn cầu về Bệnh động vật xuyên biên giới (GPP-TAD) tại trụ sở FAO ở Rome, ông Khuất nhấn mạnh các đợt cắt giảm ngân sách gần đây có thể làm suy yếu nhiều thập kỷ nỗ lực kiểm soát và ứng phó dịch bệnh, trong khi rủi ro toàn cầu đang gia tăng. Hơn 20 năm qua, Trung tâm Khẩn cấp về Bệnh động vật xuyên biên giới (ECTAD) đã hỗ trợ hơn 50 quốc gia, chứng minh rằng chi phí phòng ngừa luôn thấp hơn nhiều so với chi phí ứng phó khủng hoảng.
“Chúng ta không thể đảo ngược những thành quả đã mất hàng thập kỷ để xây dựng. Chi phí phòng ngừa luôn thấp hơn thiệt hại phải gánh chịu nếu không hành động”, Tổng giám đốc FAO nhấn mạnh.
Tổng Giám đốc FAO Khuất Đông Ngọc (giữa) kêu gọi các quốc gia thành viên tăng cường hợp tác toàn cầu để ngăn ngừa và kiểm soát các bệnh động vật xuyên biên giới (TAD).
Mối đe dọa toàn cầu
Bệnh động vật xuyên biên giới là những bệnh truyền nhiễm lây lan nhanh, vượt biên giới từ, lây truyền từ động vật sang động vật, từ trang trại này sang trang trại khác và từ quốc gia này sang quốc gia khác. Khi con người và động vật sống gần nhau và các hoạt động di chuyển toàn cầu gia tăng, tốc độ lây nhiễm của các bệnh này thậm chí còn tăng lên, và có thể có sự lây nhiễm từ động vật sang người.
Những năm qua, thế giới ghi nhận nhiều đợt bùng phát bệnh động vật xuyên biên giới bao gồm dịch tả lợn châu Phi, lan ra hơn 50 quốc gia trên châu Phi, châu Âu, châu Á và châu Mỹ từ năm 2007; bệnh lở mồm long móng (FMD), lưu hành tại châu Phi và Trung Đông nhưng gây bùng phát nghiêm trọng ở châu Âu năm 2025; và cúm gia cầm nguy hiểm (HPAI).
Các dịch bệnh này đang đe dọa ngành chăn nuôi toàn cầu, có tổng giá trị lên tới 1,6-3,3 nghìn tỷ USD. Mỗi năm, thiệt hại do bệnh động vật xuyên biên giới dao động từ 48-330 tỷ USD, riêng bệnh lở mồm long móng tại các vùng lưu hành gây thiệt hại khoảng 21 tỷ USD/năm, bao gồm sản xuất và chi phí tiêm phòng.
FAO cảnh báo, sự bùng phát của dịch bệnh động vật gây gián đoạn sản xuất lương thực, an toàn thực phẩm, thương mại, sinh kế và thu nhập nông dân, thậm chí đảo ngược những kết quả đạt dược trong nhiều năm phát triển. Các đợt bùng phát dịch có thể tàn phá nông hộ nhỏ, gián đoạn thương mại, trở thành gánh nặng ngân sách và thậm chí lan sang người.
Khi nhu cầu toàn cầu về sản phẩm chăn nuôi và thủy sản ngày càng tăng, bệnh động vật xuyên biên giới cũng trở thành mối đe dọa trực tiếp tới 1,9 tỷ người sống nhờ ngành chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản, lĩnh vực cung cấp gần một nửa lượng thủy sản tiêu dùng toàn cầu.
“Giờ là lúc chúng ta bảo vệ những thành tựu đã đạt được về an ninh lương thực và mở rộng chúng, trước khi khủng hoảng tiếp theo xảy ra”, ông Qu nhấn mạnh.
Tăng cường hợp tác quốc tế
Kể từ năm 2004, FAO và Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH) đã cùng triển khai Khung Hợp tác Toàn cầu về Kiểm soát Bệnh động vật xuyên biên giới (GF-TAD), phối hợp nỗ lực giảm thiểu mối đe dọa của các dịch bệnh động vật xuyên biên giới đối với an ninh lương thực, sinh kế và đảm bảo an toàn thương mại.
Mạng lưới ECTAD với hơn 400 chuyên gia toàn cầu cung cấp thông tin dịch bệnh, ứng phó nhanh, hỗ trợ khẩn cấp và phối hợp với các đối tác, giúp các quốc gia kiểm soát dịch bệnh tại nguồn - ngăn chặn nguy cơ lan rộng thành khủng hoảng toàn cầu.
Tại Phiên họp lần thứ 44 của Hội nghị FAO hồi đầu năm nay, các thành viên đã kêu gọi xây dựng một sáng kiến mới nhằm bảo vệ các nỗ lực cốt lõi này bằng cách huy động nguồn lực, củng cố hợp tác và đảm bảo hỗ trợ lâu dài cho các quốc gia.
Hưởng ứng lời kêu gọi này, FAO đã giới thiệu một mô hình hợp tác mới nhằm khắc phục các khoảng trống hiện tại và xây dựng hệ thống y tế động vật mạnh mẽ, bền vững hơn. Chương trình GPP-TAD của FAO đưa ra một phương pháp tiếp cận bền vững, dựa trên trách nhiệm chung, vai trò dẫn dắt của các quốc gia và mở rộng hợp tác với các cơ quan khu vực, khu vực tư nhân và các tổ chức tài chính.
Mô hình tài trợ mới tập trung vào bốn yếu tố chính: Hợp tác sáng tạo; hệ thống phối hợp tích hợp; cơ chế do quốc gia dẫn dắt; và tác động lâu dài, bền vững. Mục tiêu là giảm bùng phát dịch, gián đoạn thương mại, thiệt hại kinh tế và rủi ro sức khỏe, đồng thời mở rộng cơ hội tăng trưởng.
Qua mô hình tài trợ theo bậc, tất cả các quốc gia đều có thể đóng góp phù hợp với khả năng, đảm bảo bền vững lâu dài và sự tham gia rộng rãi. Các nước giàu hỗ trợ cơ sở cho những nước ít nguồn lực; các nước trung bình đóng góp tài chính hoặc hiện vật vừa phải, đồng thời được tiếp cận giám sát, chẩn đoán tiên tiến và các tùy chọn đồng tài trợ; các nước thu nhập thấp, bao gồm quốc đảo nhỏ, quốc gia kém phát triển và các nước không giáp biển, chủ yếu đóng góp hiện vật, được hỗ trợ bởi các quỹ đoàn kết và hỗ trợ riêng phù hợp nhu cầu.
“Không quốc gia nào có thể quản lý những bệnh này một mình. Chương trình này là cách chúng ta bảo vệ chăn nuôi, kinh tế và tương lai chung”, ông Qu nhấn mạnh.
Thông qua GPP-TAD, FAO sẽ tập hợp các quốc gia thành viên, ngân hàng phát triển, khu vực tư nhân và các đối tác từ thiện trong một nỗ lực phối hợp nhằm giảm rủi ro, củng cố hệ thống y tế động vật và ngăn chặn các khủng hoảng dịch bệnh tiếp theo.
