Tại hội thảo tổng kết Dự án ASSET sáng 22/10, Liên minh Học hỏi Nông nghiệp Sinh thái Đông Nam Á (ALiSEA) và đại diện các tổ chức nhận Quỹ Tài trợ Nhỏ ALiSEA (ALiSEA Small Grant Facility) đã công bố kết quả và hướng đi mới sau giai đoạn triển khai.
Theo bà Nguyễn Thị Trang, Thư ký quốc gia ALiSEA Việt Nam, mạng lưới đang bước sang giai đoạn củng cố năng lực, hoàn thiện mô hình quản trị mới theo hướng “thành viên làm chủ, cùng vận hành, cùng hưởng lợi”. Hơn 200 tổ chức, viện nghiên cứu, trường đại học và hợp tác xã từ Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam hiện đang tham gia vào mạng lưới này.
Các khóa đào tạo kỹ năng tại Sơn La, Nghệ An và Đồng Tháp giúp nông dân và cán bộ dự án của các tổ chức thành viên tự tin lan tỏa mô hình sinh thái bằng chính câu chuyện của họ. Ảnh: Kim Anh.
“ALiSEA ra đời để đáp ứng nhu cầu chia sẻ tri thức và tạo không gian học hỏi an toàn, cởi mở giữa các bên. Sau gần một thập kỷ, điều quan trọng nhất là mạng lưới đã giúp gắn kết các sáng kiến địa phương với bản đồ phát triển bền vững của khu vực”, bà Trang nói.
Trong giai đoạn 2025-2028, ALiSEA Việt Nam vận hành theo cấu trúc mới gồm Hội đồng thành viên quốc gia, cơ quan ra quyết định chiến lược và Nhóm vận hành chịu trách nhiệm điều phối hoạt động thường nhật. Thành phần Hội đồng nhiệm kỳ mới có 4 đại diện đến từ các tổ chức nghiên cứu, khuyến nông, doanh nghiệp và cộng đồng, phản ánh sự đa dạng của hệ thống nông nghiệp sinh thái.
Từ năm 2024 đến nay, ALiSEA đã sản xuất hàng trăm sản phẩm tri thức, từ bản tin, sổ tay hướng dẫn, video tới các tài liệu học tập do chính các thành viên biên soạn. Các khóa đào tạo kỹ năng sản xuất podcast, kể chuyện bằng điện thoại tại Sơn La và Đồng Tháp giúp nông dân và cán bộ dự án của các tổ chức thành viên tự tin lan tỏa mô hình sinh thái bằng chính câu chuyện của họ.
“Tri thức chỉ thực sự sống khi được kể lại bởi người đang thực hành”, bà Trang chia sẻ, nhấn mạnh mục tiêu đưa nông dân và hợp tác xã trở thành trung tâm của các hoạt động học hỏi.
Nếu hoạt động truyền thông và nâng cao năng lực của ALiSEA tạo nền tảng chia sẻ tri thức, thì Chương trình Quỹ Tài trợ Nhỏ, công cụ nằm trong khuôn khổ Dự án ASSET do EU và AFD tài trợ, là bước kế tiếp đưa tri thức vào hành động thực tiễn.
Bà Đặng Tố Kiên, đại diện các tổ chức nhận SGF tại Việt Nam, cho biết sau hai năm triển khai (2022–2023), chương trình đã chứng minh hiệu quả trong việc tăng cường năng lực và thúc đẩy đổi mới ở cấp địa phương. Tổng ngân sách dành cho Việt Nam đạt 96.000 euro, tương đương 15-20 nghìn euro cho mỗi khoản tài trợ.
Hai đợt kêu gọi dự án thu hút sự tham gia của nhiều viện nghiên cứu, tổ chức phi chính phủ và cơ sở đào tạo, với hội đồng tuyển chọn gồm đại diện các tổ chức quốc tế như CIRAD (Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp vì Phát triển), CARES (Trung tâm Sinh thái nông nghiệp, Học Viện Nông nghiệp, Viện Khoa học Nông Lâm nghiệp miền núi phía Bắc… Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển hệ thống nông nghiệp.
“Chúng tôi gọi đây là những ‘hạt mầm nhỏ’ vì chúng giúp thử nghiệm và chứng minh giá trị của thực hành nông nghiệp sinh thái tại từng địa phương”, bà Kiên nói.
Bà Nguyễn Thị Trang, Thư ký quốc gia ALiSEA Việt Nam. Ảnh: Linh Linh.
Trong 5 dự án được tài trợ, có những mô hình tiêu biểu như phục hồi tri thức bản địa và hệ sinh thái nương rẫy (Tây Nguyên), phát triển chuỗi giá trị rau sinh thái và mô hình kinh doanh bao trùm (Tuyên Quang), xử lý phụ phẩm và nước thải cà phê giảm phát thải ở Sơn La hay thử nghiệm bộ thực hành mạ khay, phủ hữu cơ, không làm đất nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.
Các dự án này đã mang lại tác động thực tế cho 146 ha đất canh tác và gần 4.000 người thụ hưởng, trong đó hơn 2.200 phụ nữ. Một sáng kiến do phụ nữ lãnh đạo về giám sát đa dạng sinh học và sử dụng hóa chất an toàn đã tiếp cận hơn 3.200 người, giúp hình thành năng lực giám sát cộng đồng.
Theo bà Kiên, chính việc kết nối giữa nông dân - nhà khoa học - khuyến nông đã tạo nên giá trị cốt lõi: đồng kiến tạo tri thức. “Khi người dân được trao quyền và có công cụ để thử nghiệm, tri thức khoa học sẽ thực sự bén rễ trong đời sống”, bà nhấn mạnh.
Tuy vậy, quá trình thực hiện cũng bộc lộ hạn chế: nhiều nhóm dự án còn thiếu kỹ năng viết đề xuất, giám sát và báo cáo; một số địa phương gặp khó khăn do thủ tục hành chính hoặc thiên tai. Bà Kiên kiến nghị mở các khóa tập huấn bằng tiếng Việt, bổ sung nguồn lực cho công tác giám sát - đánh giá và cho phép điều chỉnh tài chính linh hoạt hơn.
Đại diện Ban điều phối ASSET đánh giá, cơ chế Quỹ Tài trợ Nhỏ đã giúp hình thành mạng lưới đổi mới sáng tạo từ cơ sở, tạo ra 14 sản phẩm tri thức gồm báo cáo, bản khuyến nghị chính sách và video thực hành tốt, cung cấp những bằng chứng có thể phục vụ hoạch định chính sách quốc gia về nông nghiệp sinh thái và chuyển đổi hệ thống lương thực.
