Tại hội thảo tổng kết dự án “Chuyển đổi Hệ thống Nông nghiệp Sinh thái và Thực phẩm An toàn (ASSET) ngày 21/10, PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển nông thôn Việt Nam (PHANO), nguyên Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS), cho biết Việt Nam đang chuyển từ tư duy “tăng sản lượng” sang “tăng giá trị và tính bền vững”. Nông nghiệp sinh thái vì thế được coi là hướng đi tất yếu, giúp phục hồi đất đai, giảm phát thải và nâng cao thu nhập cho người trồng trọt.
PGS.TS Đào Thế Anh chia sẻ tại Hội thảo. Ảnh: Linh Linh.
Từ năm 2018 đến nay, hàng loạt chính sách đã được ban hành nhằm thúc đẩy mô hình này, như Nghị định 109 về nông nghiệp hữu cơ, các đề án phát triển thuốc bảo vệ thực vật sinh học, kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp hay chiến lược tăng cường sức khỏe đất. Gần đây, Kế hoạch hành động quốc gia về hệ thống thực phẩm bền vững đến năm 2030 (Quyết định 300/QĐ-TTg) đã đưa nông nghiệp sinh thái trở thành trụ cột chính của chuyển đổi nông nghiệp Việt Nam.
Theo ông Đào Thế Anh, để chính sách thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự phối hợp giữa nhiều bên, từ nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp đến người nông dân. Cách tiếp cận này được thể hiện rõ trong dự án ASSET, khi các nhóm công tác liên ngành cùng xây dựng giải pháp theo từng chủ đề: dinh dưỡng và đa dạng thực phẩm, giảm thất thoát, phát triển nông nghiệp sinh thái và tiêu dùng có trách nhiệm.
Từ thực tế triển khai tại Sơn La, Điện Biên, Thái Bình hay Bến Tre, dự án cho thấy nông nghiệp sinh thái có thể áp dụng linh hoạt: nông nghiệp hữu cơ giảm đầu vào hóa chất, nông nghiệp tái sinh che phủ và giữ ẩm đất, mô hình lúa - tôm ở vùng ven biển, hay chăn nuôi sinh thái sử dụng chất thải làm phân bón và năng lượng. “Điều quan trọng là mỗi địa phương đều có thể tìm được con đường riêng, miễn giữ nguyên tắc tôn trọng tự nhiên và gắn lợi ích của nông dân với môi trường”, ông nói.
Tuy vậy, việc nhân rộng vẫn còn nhiều thách thức. Các mô hình hiện còn nhỏ lẻ, chưa có tiêu chí thống kê chung; cơ sở dữ liệu, bản đồ vùng sinh thái chưa hoàn thiện; cơ chế tài chính xanh và bảo hiểm nông nghiệp còn hạn chế; truyền thông về lợi ích của nông nghiệp sinh thái chưa thật sự lan tỏa. “Nhiều nơi vẫn coi đây là phong trào, trong khi cần xem là chiến lược phát triển dài hạn”, ông Đào Thế Anh nhận định.
Theo bà Nguyễn Mai Hương, Viện chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường (ISPAE), chuyển đổi nông nghiệp sinh thái không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là sự lựa chọn chính sách. Việt Nam hiện là một trong những quốc gia đi đầu đóng góp cho Hướng dẫn ASEAN về Chính sách chuyển đổi Nông nghiệp Sinh thái, khi các bài học từ dự án ASSET ở Sơn La và Điện Biên được sử dụng trong quá trình tham vấn, hình thành khung hành động khu vực.
Bà cho biết, những kết quả nghiên cứu này cũng đã thúc đẩy việc thành lập Nhóm công tác kỹ thuật về Nông nghiệp sinh thái trong khuôn khổ Kế hoạch hành động quốc gia về hệ thống thực phẩm bền vững (NAP-FST). “Quản trị liên ngành và đối thoại đa cấp, từ nông dân đến ASEAN chính là chìa khóa để kết nối thực tiễn với hoạch định chính sách”, bà Hương nhấn mạnh.
Việt Nam hiện là một trong những quốc gia đi đầu đóng góp cho Hướng dẫn ASEAN về Chính sách chuyển đổi Nông nghiệp Sinh thái. Ảnh minh họa: Linh Linh.
Theo bà, kinh nghiệm của Việt Nam trong việc liên kết sản xuất với du lịch, xây dựng thương hiệu vùng và số hóa thương mại nông sản đang trở thành ví dụ tham chiếu cho nhiều quốc gia trong khu vực. Việt Nam được xem là “phòng thí nghiệm chính sách” của ASEAN, nơi các sáng kiến về mô hình sinh thái, tài chính xanh và quản trị rủi ro được thử nghiệm trước khi nhân rộng.
Trong giai đoạn tới, Việt Nam sẽ tập trung vào hai hướng chính: hoàn thiện khung chính sách và phát triển thị trường. Ở cấp thể chế, cần sớm ban hành chiến lược quốc gia về nông nghiệp sinh thái, xác định chỉ tiêu cụ thể và tăng đầu tư cho nghiên cứu, đào tạo. Ở cấp thị trường, cần đa dạng hóa sản phẩm, gắn nông nghiệp sinh thái với du lịch, thương hiệu vùng và tín dụng xanh.
PGS.TS. Đào Thế Anh cho rằng điều cốt lõi của chuyển đổi nông nghiệp sinh thái không chỉ nằm ở kỹ thuật canh tác mà ở tư duy hợp tác. “Chúng ta cần một cơ chế điều phối đa bên mạnh mẽ hơn, nơi nông dân, nhà khoa học và doanh nghiệp cùng ngồi lại để định hình tương lai nông nghiệp xanh của Việt Nam”, ông nói.
ASSET (Agroecological and Safe Food System Transitions) là dự án hợp tác quốc tế do Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) phối hợp với GRET, CIRAD và các đối tác ASEAN thực hiện từ năm 2020. Dự án thúc đẩy chuyển đổi hệ thống nông nghiệp sinh thái và thực phẩm an toàn thông qua mô hình canh tác, đổi mới thể chế và kết nối chính sách đa cấp độ.
Từ các kết quả nghiên cứu và thực hành tại Sơn La, Điện Biên và nhiều địa phương khác, Việt Nam đã đóng góp trực tiếp vào việc xây dựng Hướng dẫn ASEAN về Chính sách cho Chuyển đổi Nông nghiệp Sinh thái (ASEAN Agroecology Policy Guidance, 2024).
Khung hướng dẫn gồm 7 lĩnh vực hành động (đòn bẩy):
- Lập kế hoạch chuyển đổi Nông nghiệp Sinh thái
- Làm việc với nông dân
- Thúc đẩy chuyển đổi theo các chuỗi giá trị nông sản thực phẩm
- Nâng cao năng lực và chia sẻ tri thức
- Sự tham gia của nhiều bên liên quan
- Xây dựng chương trình nghiên cứu
- Tài chính cho quá trình chuyển đổi Nông nghiệp Sinh thái
