Liên tiếp những trận động đất nhỏ xuất hiện tại Kon Tum và Quảng Nam trong thời gian gần đây khiến dư luận không khỏi lo ngại. Theo các chuyên gia, đây là hiện tượng động đất kích thích với độ lớn không vượt quá 5.0 và vì vậy khó gây rủi ro thiên tai nghiêm trọng, nhưng cần có các giải pháp chủ động ứng phó.
Để hiểu rõ hơn về bản chất cũng như mức độ ảnh hưởng, phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh - Giám đốc Trung tâm báo tin động đất và cảnh báo sóng thần, Viện trưởng Viện Khoa học Trái Đất (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam).
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh - Giám đốc Trung tâm báo tin động đất và cảnh báo sóng thần, Viện trưởng Viện Khoa học Trái Đất (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam). Ảnh: Lan Chi.
Thưa ông, gần đây khu vực Kon Tum và Quảng Nam liên tục xảy ra nhiều trận động đất nhỏ. Ông có thể lý giải hiện tượng này?
Những rung chấn trong thời gian qua ở khu vực này được xác định là động đất kích thích, tức là những trận động đất xảy ra do hoạt động của con người tác động tới vỏ Trái đất, thường gặp ở các khu vực có hồ chứa thủy điện lớn. Điều này đã được ghi nhận ở nhiều quốc gia và hiện cũng đang xảy ra tại một số địa phương của Việt Nam, trong đó có Kon Tum và Quảng Nam.
Như vậy, có thể hiểu các trận động đất ở đây không phải do hoạt động kiến tạo tự nhiên, thưa ông?
Động đất tự nhiên bao gồm động đất kiến tạo do các mảng kiến tạo chuyển động và va chạm, động đất núi lửa. Động đất do con người gây ra thường xuất phát từ các hoạt động khai thác mỏ, dầu khí, xây dựng hồ thủy điện có các đập lớn tạo áp lực nước. Ở Quảng Nam, chúng tôi ghi nhận hoạt động này quanh khu vực hồ Sông Tranh 2. Còn ở Kon Tum là quanh hồ chứa của thủy điện Thượng Kon Tum.
Với người dân, “động đất” luôn là từ khóa gây lo ngại. Theo ông, các rung chấn vừa qua có thể gây ra thiệt hại đáng kể không?
Tôi hiểu nỗi lo ấy. Tuy nhiên, về mức độ nguy hiểm thiên tai, chúng tôi đánh giá rằng các trận động đất kích thích ở khu vực này hiện chưa đủ mạnh để gây nguy hiểm lớn. Độ lớn của các trận động đất không vượt quá 5.0, nên chỉ gây rung lắc nhẹ, không ảnh hưởng tới kết cấu công trình hay đời sống người dân.
Người dân ở vùng động đất (huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum) nghe tập huấn ứng phó động đất. Ảnh: Mai Anh.
Dù vậy, cũng cần nói rõ rằng, động đất tuy nhỏ, nhưng các công trình cũng cần phải được kiểm tra, đánh giá để có mức kháng chấn tương ứng. Trong mọi trường hợp thiên tai động đất khó dự đoán, ngay cả khi xác suất gây rủi ro thấp, vẫn cần theo dõi sát và đánh giá đúng mức để đề xuất giải pháp phù hợp.
Có ý kiến cho rằng nếu tiếp tục tích nước, động đất sẽ gia tăng. Ông có đồng tình không, thưa ông?
Các nghiên cứu cho thấy, động đất kích thích hồ chứa xảy ra khi bắt đầu tích nước và kéo dài vài năm sau đó sẽ giảm dần. Ví dụ như động đất ở Sông Tranh 2 diễn ra năm 2012 tăng nhiều khi tích nước, sau đó giảm dần và cho đến nay vẫn có hoạt động động đất.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh, chính quyền địa phương cần rà soát công tác kháng chấn cho nhà và công trình, nhất là những vùng có nguy cơ cao bị ảnh hưởng của động đất.
Tuy nhiên trên thế giới vẫn có trường hợp xảy ra lâu dài sau đó. Hiện nay, các trận động đất ghi nhận tại Kon Tum hay Quảng Nam vẫn nằm trong mức dự báo là không quá 5.5. Tuy nhiên, chúng ta cần phải theo dõi sát và đánh giá định kỳ, nhất là khi có kế hoạch vận hành hồ chứa ở quy mô lớn.
Vậy tại những khu vực này, chúng ta đã có đủ hệ thống quan trắc và cảnh báo sớm chưa, thưa ông?
Tại 2 địa bàn Kon Tum và Quảng Nam, Viện Các Khoa học Trái đất đã thiết lập hệ thống trạm quan trắc tự động hiện đại. Các trận động đất đều được ghi nhận và phân tích nhanh chóng. Chúng tôi cũng phối hợp với chính quyền địa phương để thông tin kịp thời đến người dân, giúp bà con yên tâm và có sự ứng phó phù hợp khi rung chấn xảy ra.
Các lớp tuyên truyền cho người dân cũng đã được triển khai. Các số liệu của mạng trạm là cơ sở khoa học quan trọng để đánh giá mức độ hoạt động động đất ở đây, từ đó phục vụ thiết thực cho công tác vận hành an toàn hồ đập.
Động đất là hiện tượng tự nhiên khó dự đoán tuyệt đối. Ảnh: Vista.
Nhìn rộng hơn, theo ông, Việt Nam cần làm gì để chủ động ứng phó với động đất - dù là kích thích hay kiến tạo?
Trong chục năm trở lại đây, động đất xảy ra ở khắp nơi trên cả nước, kể cả những nơi trước đây chưa từng ghi nhận động đất. Động đất kích thích xảy ra ở nhiều nơi. Để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong tình hình mới, chúng tôi đề xuất triển khai sớm 3 nhiệm vụ.
Đầu tiên, cần hiện đại hóa mạng trạm quan trắc động đất. Thực hiện chương trình rà soát đánh giá nguy hiểm động đất (bao gồm cả đánh giá động đất kích thích) trên địa bàn cả nước, đánh giá rủi ro động đất cho khu vực thành phố đông dân cư, vùng kinh tế, công trình trọng điểm ở các khu vực có nguy cơ cao về động đất. Thực hiện các nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của động đất từ xa. Tại một số nhà cao tầng, cần lắp thiết bị đo rung chấn để đánh giá ảnh hưởng động đất.
Tiếp nữa là đẩy mạnh tuyên truyền, huấn luyện người dân kỹ năng sinh tồn khi xảy ra thiên tai.
Thứ ba là rà soát công tác kháng chấn cho nhà và công trình, nhất là những vùng có nguy cơ cao bị ảnh hưởng của động đất và sóng thần.
Trân trọng cảm ơn ông về cuộc trao đổi với nhiều thông tin hữu ích!
