Giới hạn mong manh giữa sáng tạo và phản cảm
Vài năm gần đây, thị trường âm nhạc Việt chứng kiến một làn sóng ca khúc mới tràn ngập không gian mạng. Thế nhưng, thay vì đem lại sự sáng tạo và cảm xúc thẩm mỹ, không ít sản phẩm lại gây phản cảm bởi ngôn từ dung tục, thô lỗ hoặc lệch chuẩn văn hóa. Một bộ phận ca sĩ trẻ lựa chọn cách gây chú ý bằng việc sử dụng ca từ "sốc", trang phục hở hang, động tác khiêu gợi, thậm chí lạm dụng scandal để lan truyền sản phẩm. Những "chiêu trò" ấy khiến âm nhạc - vốn là nghệ thuật của cảm xúc và nhân văn bị kéo xuống thành thứ công cụ để câu view, câu like. Công chúng gọi đó “nhạc rác”.
Trong ca khúc do ca sĩ Jack trình diễn ngày 16/10/2025 tại Hà Nội có ngôn từ lệch chuẩn văn hóa, dung tục, ngạo mạn. Ảnh: Ban tổ chức.
Từ sân khấu ca nhạc đến các nền tảng trực tuyến, những ngôn từ phản cảm lan nhanh hơn bao giờ hết. Trong thời đại công nghệ số, chỉ vài giờ sau khi phát hành, một ca khúc có lời lệch chuẩn có thể xuất hiện khắp các nền tảng và được hàng triệu người nghe, trong đó phần lớn là thanh thiếu niên - nhóm khán giả đang trong giai đoạn hình thành nhân cách.
Với nhóm khán giả này, những sản phẩm “nhạc rác” có thể tạo nên sự lệch lạc trong ngôn ngữ, cảm xúc, thậm chí cả quan niệm sống. Khi sự thô tục được bình thường hóa trong nghệ thuật, giới trẻ sẽ khó phân biệt đâu là sáng tạo, đâu là phản cảm.
Đáng lo hơn, thực trạng ấy làm tổn thương nhiều nghệ sĩ nghiêm túc - những người dành tâm huyết để viết ca từ đẹp, giai điệu tử tế phải chứng kiến các sản phẩm dung tục chiếm sóng truyền thông, được chia sẻ rầm rộ, thậm chí có doanh thu cao. Một số nhà phê bình gọi đây là “ô nhiễm tinh thần”, khi âm nhạc không còn gột rửa tâm hồn mà làm xói mòn nó.
Khi công chúng gọi một ca khúc là “rác” thì đó không chỉ là sự phẫn nộ tức thời mà là sự thất vọng trước sự thiếu trách nhiệm của nghệ sĩ và nhà sản xuất. Từ hiện tượng trở thành vấn nạn, “nhạc rác” đã làm vẩn đục môi trường âm nhạc, đòi hỏi những hành động mạnh mẽ từ cơ quan quản lý để làm trong sạch đời sống văn hóa.
Trả lại giá trị tốt đẹp cho âm nhạc Việt
Trước bức xúc của dư luận, Cục Nghệ thuật Biểu diễn và Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã có những động thái nhằm chấn chỉnh và xử lý nghiêm tình trạng ca khúc có lời lẽ phản cảm, lệch chuẩn văn hóa.
Nhiều ca khúc sử dụng những từ lóng chỉ chất gây nghiện dễ khiến người trẻ tò mò, tìm hiểu, thậm chí bắt chước.
NSND Xuân Bắc, Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn, nhấn mạnh: “Nghệ thuật là cuộc sống, sân khấu là cuộc đời, nhưng cuộc sống đó phải được chọn lọc mới trở thành nghệ thuật. Những biểu hiện phản cảm trong ca từ, trang phục, ngôn ngữ… đi ngược thuần phong mỹ tục đều phải bị xử lý nghiêm khắc”. Cục đã gửi văn bản tới các Sở Văn hóa và Thể thao, yêu cầu rà soát hồ sơ biểu diễn, danh mục ca khúc, đồng thời làm rõ trách nhiệm của đơn vị tổ chức và người biểu diễn. Động thái này cho thấy quyết tâm siết chặt khâu cấp phép, giám sát nội dung biểu diễn, bảo đảm mọi sản phẩm âm nhạc khi đến với công chúng phải đạt chuẩn văn hóa và nghệ thuật.
Ở góc độ truyền thông và không gian mạng, ông Lê Quang Tự Do, Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử khẳng định: “Quan điểm của chúng tôi là phải chấn chỉnh nghiêm khắc, lập lại trật tự trên không gian mạng, đặc biệt là các nền tảng xuyên biên giới. Nghệ sĩ là nhóm có sức ảnh hưởng lớn nên càng cần ý thức, gương mẫu trong mọi phát ngôn và hành động”.
Mới đây, Hội Âm nhạc TP.HCM cũng ra văn bản yêu cầu ca sĩ, nhạc sĩ tránh sáng tác và biểu diễn những ca khúc có nội dung phản cảm, lệch chuẩn. Ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội nhấn mạnh, âm nhạc không chỉ để giải trí mà còn là một hình thức giáo dục thẩm mỹ, nuôi dưỡng tâm hồn xã hội. Việc chấn chỉnh không nhằm cấm đoán sáng tạo mà để giữ gìn không gian âm nhạc trong sạch, nơi cái đẹp và giá trị nhân văn được đặt ở vị trí trung tâm.
Tuy nhiên, khó khăn cho quản lý rác nhạc nằm ở chỗ: phần lớn ca khúc dung tục hiện nay không xuất phát từ sân khấu chính thống mà lan truyền trên các nền tảng số, nơi không ít sản phẩm “ẩn mình” dưới dạng “nhạc mạng”, “rap underground”, “clip parody”. Nếu không có cơ chế giám sát hiệu quả, "nhạc rác" sẽ tiếp tục sinh sôi và ảnh hưởng sâu rộng đến văn hóa nghe nhìn của người Việt.
Không chỉ dừng lại ở việc xử phạt, nhiều chuyên gia cho rằng cần thiết lập bộ tiêu chí văn hóa âm nhạc rõ ràng, đồng thời tăng cường giáo dục thẩm mỹ trong trường học và truyền thông đại chúng. Âm nhạc phải được trả về đúng vị trí của nó - một hình thức nghệ thuật mang sứ mệnh nuôi dưỡng tâm hồn, chứ không phải công cụ gây sốc hay kiếm tiền bằng mọi giá.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có những bước khởi đầu cho chiến dịch “làm sạch” đời sống âm nhạc, song để hành trình này hiệu quả ngoài sự vào cuộc của cơ quan quản lý, còn cần sự tỉnh táo của công chúng. Khi người nghe biết nói “không” với ca khúc lệch chuẩn, khi nghệ sĩ tự trọng và biết xấu hổ với sản phẩm kém văn hóa, khi truyền thông chọn giá trị thay vì giật gân, thì "nhạc rác” mới hết đất sống.
Âm nhạc Việt từng là nơi vang lên những giai điệu trong sáng, những ca từ nhân văn, nuôi dưỡng tâm hồn nhiều thế hệ. Giữ cho môi trường đó trong lành không chỉ là chuyện của quản lý, mà là trách nhiệm của tất cả, để tiếng hát một lần nữa trở thành âm thanh của cái đẹp.
