Chuyên gia công nghệ Mark Bergen. Ảnh: TL.
Quyền lực Youtube được chứng minh bằng số lượng truy cập khổng lồ mỗi ngày từ khắp các châu lục. Công chúng càng nể trọng quyền lực Youtube khi biết được cách nền tảng thâm nhập và chi phối thế giới thông tin hiện đại ra sao. Chuyên gia công nghệ Mark Bergen đã hé lộ về quyền lực Youtube qua cuốn sách “Hành trình thống trị thế giới của YouTube” (tựa gốc: Like, Comment, Subscribe: How YouTube Drives Google's Dominance and Controls Our Culture) vừa được mua bản quyền phát hành tại Việt Nam.
Bước sang thế kỷ 21, Internet có sự biến chuyển mạnh mẽ. Thay vì chỉ là những trang web “chỉ để đọc”, người dùng bắt đầu có thể tự tạo nội dung, đăng tải và chia sẻ. Tuy nhiên, việc trao đổi và tiếp cận những video trực tuyến khi ấy vẫn còn nhiều khó khăn, bởi email bị giới hạn dung lượng tệp đính kèm. Khai thác cơ hội ấy, ba cựu nhân viên của PayPal là Chad Hurley, Steve Chen và Jawed Karim nảy sinh ý tưởng tạo ra một trang web mà bất kỳ ai cũng có thể chia sẻ video của chính họ một cách dễ dàng và nhanh chóng.
Ngày 23/4/2005, Jawed Karim đăng tải đoạn video dài 18 giây ghi lại cảnh anh đứng trước một đàn voi ở sở thú San Diego. Đây được xem là video đầu tiên trên YouTube, đánh dấu sự hoạt động chính thức của trang web này.
Trước khi YouTube ra đời, quyền lực truyền thông chủ yếu nằm trong tay các đài truyền hình, nhà xuất bản, hoặc hãng phim. Người xem sẽ bị động tiếp nhận những gì đã được chọn lọc qua màn hình tivi. Sự xuất hiện của YouTube đã thay đổi cuộc chơi. Chỉ cần một chiếc điện thoại và internet, bất kỳ ai cũng có thể trở thành nhà làm phim, ca sĩ, nhà báo với một thuật ngữ chính xác hơn được YouTube thống nhất sử dụng là “nhà sáng tạo nội dung”.
Nói về quyền lực YouTube, tác giả Mark Bergen nhận định: “Các cuộc khảo sát cho thấy có đến một phần tư dân số Mỹ xem tin tức trên YouTube, và nhiều người dùng trang này thường xuyên hơn cả Facebook, Instagram hoặc bất kỳ trang mạng xã hội nào khác. Cả một thế hệ trẻ em đã từ bỏ truyền hình để chuyển sang YouTube. Ở nhiều quốc gia, YouTube chính là truyền hình. YouTube đã thay thế các tờ báo lá cải bán trong siêu thị và các quyển hướng dẫn sử dụng”.
Tính đến nay, quyền lực YouTube được xác lập với hơn 2,5 tỷ người dùng đăng nhập hàng tháng và hơn 1 tỷ giờ video được xem mỗi ngày. Đây không chỉ là nơi giải trí, mà còn là kho tri thức khổng lồ, nơi mọi người học nấu ăn, ngoại ngữ, nhạc cụ, hay thậm chí theo dõi tin tức.
Khi YouTube Partner Program (YPP) ra đời, cho phép người sáng tạo nội dung nhận tiền từ quảng cáo hiển thị trên video, YouTube lúc này không chỉ là một nơi giải trí, mà còn khởi sinh một nền kinh tế khổng lồ xoay quanh nội dung số: từ YouTuber, streamer; MCN (multi-channel networks), agency, nhà quảng cáo, biên tập video (video editor)… Hàng triệu người trên thế giới đã kiếm sống từ quảng cáo, tài trợ, hội viên hay bán hàng trực tuyến. Nhiều gương mặt từ vô danh đã vươn lên thành ngôi sao toàn cầu như Justin Bieber, PSY, PewDiePie, Michelle Phan…
Vì vậy, cuốn sách “Hành trình thống trị thế giới của YouTube” không chút e dè khi cho rằng: “Không một công ty nào có tác động lớn hơn YouTube trong quá trình khởi tạo nền kinh tế sức chú ý trực tuyến mà chúng ta có ở thời đại ngày nay. YouTube đã bắt đầu trả tiền cho người làm video từ mười năm trước thời điểm TikTok xuất hiện, khi Facebook vẫn còn là trang web dành cho việc tán tỉnh trong ký túc xá và Twitter chỉ là một trào lưu công nghệ”.
Khi viết những dòng mã lập trình đầu tiên cho YouTube, nhà sáng lập Steve Chen đã gặp khó khăn trong việc đồng bộ âm thanh và hình ảnh lên trang web này. Khi anh rời công ty vào 5 năm sau đó, mỗi phút đã có đến 100 giờ video được tải lên trang web, và đến năm 2020 thì con số này đã vượt quá 500 giờ trong một phút. Đây là điều mà các nhà sáng lập YouTube thời kỳ đầu chưa bao giờ hình dung đến.
Song hành sự phát triển, quyền lực YouTube cũng đối diện nhiều thử thách. Một trong những vấn đề gây tranh cãi lớn nhất của YouTube là thuật toán gợi ý. Nó được thiết kế để giữ chân người xem càng lâu càng tốt, điều này cũng đồng nghĩa những nội dung gây sốc, giật gân, cực đoan hoặc kích thích cảm xúc sẽ có xu hướng được đẩy lên cao.
Một cuốn sách giúp công chúng hiểu rõ hơn về quyền lực Youtube. Ảnh: NXB.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng YouTube vô tình trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho thuyết âm mưu, tin giả và các nhóm cực đoan. Việc lan truyền quá nhanh khiến người xem khó phân biệt đâu là sự thật, đâu là giả dối. Hệ quả là niềm tin xã hội bị lung lay, phân cực chính trị ngày càng nghiêm trọng.
Mặt khác, trẻ em cũng là một trong những nhóm đối tượng chịu ảnh hưởng lớn từ YouTube. Khoảng năm 2017, YouTube vướng vào bê bối “Elsagate”, khi hàng loạt video gắn nhãn “dành cho trẻ em” bị phát hiện có nội dung bạo lực, lệch chuẩn và gợi dục, dù sử dụng hình ảnh các nhân vật hoạt hình quen thuộc như Elsa, Spiderman hay Heo Peppa. Những video này được sản xuất hàng loạt, đặt tiêu đề ngây thơ và tối ưu từ khóa để lọt qua hệ thống kiểm duyệt của YouTube Kids, khiến hàng triệu trẻ nhỏ vô tình tiếp xúc với nội dung độc hại mà cha mẹ không hay biết. Khi vụ việc bị truyền thông phanh phui, hàng loạt thương hiệu lớn rút quảng cáo, buộc YouTube phải xóa hàng triệu video, tắt bình luận và cải tổ hệ thống kiểm duyệt.
Trong những năm gần đây, YouTube đã đưa ra nhiều biện pháp như gỡ bỏ hàng triệu video vi phạm, tin giả, hạ thứ hạng, hợp tác với các tổ chức kiểm chứng thông tin... Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng vấn đề vẫn chưa được giải quyết tận gốc.
Mặt khác, áp lực phải “luôn mới, luôn hấp dẫn” khiến nhiều YouTuber trở nên kiệt quệ, rơi vào trầm cảm, hoặc đánh mất bản sắc cá nhân. Một số buộc phải chạy theo xu hướng độc hại để tồn tại và vô tình góp phần vào sự xuống cấp của nội dung. Nhiều YouTuber nổi tiếng đã lựa chọn từ bỏ công việc sau nhiều năm.
Chỉ trong vòng hai thập niên, YouTube từ một nền tảng video non trẻ, thua lỗ triền miên, đã vươn lên thành trung tâm quyền lực của kỷ nguyên thông tin, định hình cách con người tiếp nhận, lan truyền và sản xuất nội dung. Tuy nhiên, đi cùng quyền năng tạo lập xu hướng là những góc tối khó bề kiểm soát.
Tác giả Mark Bergen đặt câu hỏi về tương lai của quyền lực YouTube: “Đây có phải là nơi phù hợp với nhân viên, nhà quảng cáo và các giá trị tự do, giống như một phiên bản Disney của internet không? Hay chỉ là một sân chơi hoang dã chào đón mọi kiểu quan điểm và quy mô nội dung? Các nhân viên coi cuộc khủng hoảng danh tính này là một trò giằng co giữa “thương hiệu” và nền tảng của công ty. YouTube nên trở thành YouTube nào? Câu trả lời không bao giờ rõ ràng. Lý tưởng nhất, YouTube muốn trở thành cả hai”.
