Rào cản chồng rào cản
Xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam đang chịu sức ép lớn từ cả bên ngoài lẫn nội tại. Nếu như trước đây, ngành cá ngừ phải xoay xở với “thẻ vàng” IUU từ châu Âu, thì nay thị trường Mỹ - nơi tiêu thụ lớn nhất tiếp tục áp dụng thêm những rào cản mới.
Ông Nguyễn Văn Minh - Giám đốc Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu Thủy sản Nghi Sơn cho biết, từ tháng 1/2026, Mỹ sẽ áp dụng quy định mới về bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Điều này đồng nghĩa sản phẩm khai thác từ biển phải tuân thủ thêm nhiều tiêu chuẩn khắt khe. “Doanh nghiệp còn 3 tháng để chuẩn bị, nhưng áp lực tuân thủ là rất lớn. Đặc biệt, với nguồn nguyên liệu chủ yếu đến từ khai thác truyền thống, việc đáp ứng yêu cầu quốc tế không hề đơn giản,” ông Minh chia sẻ.
Xuất khẩu cá ngừ đối mặt khó khăn "kép". Ảnh: Minh Hiếu.
Ông Vũ Đình Đáp - Chủ tịch Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam, phân tích, theo Đạo luật bảo vệ thú biển (MMPA), của Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển (NOAA) thuộc Bộ Thương mại Mỹ (DOC), các quốc gia muốn xuất khẩu hải sản vào Mỹ phải chứng minh được nghề cá của mình không gây tổn hại đến các loài thú biển. Đây là điều kiện tiên quyết để sản phẩm cá ngừ Việt Nam duy trì được chỗ đứng tại thị trường số một thế giới.
Ngoài sức ép từ các đạo luật quốc tế, doanh nghiệp còn phải gánh thêm rào cản từ trong nước. Ông Đáp cho biết, Nghị định 37 của Chính phủ, quy định cấm khai thác cá dưới 500 mm và nhiều điều chỉnh liên quan đến hàng xuất khẩu, đã ảnh hưởng trực tiếp đến nhóm cá ngừ vây vàng - mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu đồ hộp. Trong khi đó, sản phẩm đồ hộp cá ngừ chiếm hơn 40% kim ngạch toàn ngành.
“Doanh nghiệp xuất khẩu cá ngừ đang phải nhập nguyên liệu từ nước ngoài, như Thái Lan, để duy trì sản xuất. Nhưng chi phí nhập khẩu cao, trong khi ngư dân trong nước lại khó tiêu thụ sản phẩm” ông Đáp nhấn mạnh.
Doanh nghiệp tìm lối thoát
Dù đối diện nhiều thách thức, ngành cá ngừ Việt Nam vẫn có những tín hiệu tích cực. Bà Nguyễn Hà - Chuyên gia thị trường cá ngừ VASEP, cho biết xuất khẩu cá ngừ tháng 8/2025 đã có dấu hiệu phục hồi nhẹ, đạt hơn 91 triệu USD, tăng 1,4% so với cùng kỳ. Lũy kế 8 tháng đầu năm, kim ngạch đạt gần 633 triệu USD, giảm 2,3% so với cùng kỳ, nhưng mức giảm đã chậm lại.
Thị trường Mỹ tuy vẫn giảm sâu, nhưng tốc độ sụt giảm đã chậm lại, đạt 29 triệu USD trong tháng 8. EU giữ vị trí thứ hai với 17 triệu USD, tăng 6% so với cùng kỳ, nổi bật là Hà Lan và Italy với mức tăng trên 40%. Thị trường Nhật Bản cũng gây bất ngờ với mức tăng tới 88% trong tháng 8, trong khi Canada duy trì đà tăng trưởng ổn định. Một số thị trường mới nổi như Nga, Philippines và đặc biệt Thái Lan cũng ghi nhận mức tăng mạnh.
Theo bà Hà, đây là cơ sở để kỳ vọng xuất khẩu cá ngừ sẽ phục hồi nhờ nhu cầu cuối năm tăng cao. Tuy vậy, những khó khăn về giá nguyên liệu, chi phí logistics và đặc biệt là các rào cản pháp lý vẫn còn nguyên. “Điểm mấu chốt là phải giúp doanh nghiệp và ngư dân thích ứng với các quy định mới, cả từ thị trường Mỹ với MMPA lẫn từ nội tại như Nghị định 37. Nếu không, chúng ta sẽ tiếp tục mất lợi thế cạnh tranh trước các đối thủ như Ecuador, Indonesia hay Philippines,” bà nhấn mạnh.
Trong bối cảnh khó khăn, ông Minh cho biết, doanh nghiệp buộc phải tìm thị trường mới để xoay sở. Nhưng để thay thế một thị trường lớn như Mỹ thì không thể trong ngày một ngày hai, có khi mất đến nửa năm hoặc cả năm, và chưa chắc đã bù đắp được. Thực tế, mở cửa thị trường mới là cả một quá trình, không thể nói là làm ngay được. Ví dụ như với Singapore, họ có những quy định rất chặt chẽ, đã ký kết thì phải tuân thủ tuyệt đối, không có chuyện mặc cả hay thay đổi vào phút chót.
“Chúng tôi phải tranh thủ mọi cơ hội từ các hội chợ quốc tế để kết nối khách hàng. Từ đầu năm, doanh nghiệp dã liên tục tham gia các hội chợ, triển lãm như triển lãm Thủy sản Bắc Mỹ 2025, triển lãm thủy sản toàn cầu tại Barcelona, Tây Ban Nha. Sắp tới, doanh nghiệp cũng sẽ tham dự Hội chợ Thủy sản tại Trung Quốc nhằm mở rộng thị phần ở châu Á”, ông Minh thông tin.
