Theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), 6 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu cá ngừ cả nước đạt gần 473 triệu USD, tăng nhẹ 0,2% so với cùng kỳ năm trước. Mặc dù lũy kế 6 tháng khá ổn định, nhưng riêng tháng 6/2025 xuất khẩu cá ngừ đã chứng kiến sự sụt giảm đáng kể.
Thông tin này cho thấy ngành hàng nửa cuối năm 2025 sẽ đối mặt với nhiều khó khăn, khiến xuất khẩu cá ngừ khó đạt được mục tiêu như năm 2024. Nguyên nhân chính của sự sụt giảm này được cho là do thiếu hụt nguồn nguyên liệu trong nước và những rào cản từ chính sách truy xuất nguồn gốc khắt khe.
Ngành cá ngừ Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Những khó khăn không chỉ đến từ sự cạnh tranh khốc liệt của thị trường toàn cầu mà còn từ chính những bất cập trong chính sách quản lý nội địa.
Cá ngừ đại dương được doanh nghiệp thu mua kiểm tra chất lương trước khi đưa về nhà máy chế biến. Ảnh: Kim Sơ.
Nguồn nguyên liệu sụt giảm tới 87%
Theo ông Vũ Đình Đáp - Chủ tịch Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam - vấn đề cấp bách nhất hiện nay chính là những vướng mắc phát sinh từ Nghị định 37/2024/NĐ-CP. Cụ thể, quy định cá ngừ vằn khai thác phải đạt kích thước tối thiểu 500 mm (50 cm) đã và đang gây ra những trở ngại lớn cho ngư dân và doanh nghiệp chế biến.
Thông tin từ Hiệp hội cho thấy, kích thước phổ biến của cá ngừ vằn được khai thác tại Việt Nam chỉ dao động từ 150-400 mm (15-40 cm). Tỷ lệ cá đạt chuẩn trên 500 mm chỉ chiếm một phần rất nhỏ, từ 5-8% trong các mẻ lưới.
Một số doanh nghiệp cũng xác nhận con số này khi cho biết cá ngừ vằn chiều dài 20-25 cm chiếm tới 90-95% tổng sản lượng và chỉ có khoảng 10-15% đạt trên 50 cm theo thống kê của Chi cục Thủy sản Bình Định.
Thực trạng này đã dẫn đến một hệ quả tất yếu đó là thiếu hụt nguyên liệu nghiêm trọng cho các doanh nghiệp. Khảo sát của Hiệp hội cho thấy nguồn nguyên liệu thu mua giảm mạnh từ 66-87%, thậm chí có doanh nghiệp tỷ lệ nguyên liệu đáp ứng Nghị định 37 là 0%. Điều này khiến doanh nghiệp không thể thu mua đủ nguyên liệu để sản xuất và chế biến, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của hàng nghìn ngư dân.
Song song với những khó khăn từ chính sách nội địa, ngành cá ngừ Việt Nam còn phải đối mặt với áp lực từ các thị trường xuất khẩu trọng điểm. Tại thị trường EU, tỷ lệ đơn hàng xuất khẩu giảm mạnh từ 32-87,5% và giá trị xuất khẩu giảm từ 35,4-80,7%. Thị trường này, vốn là trọng điểm và có yêu cầu chặt chẽ về truy xuất nguồn gốc, đang dần "đóng cửa" với cá ngừ Việt Nam do không đáp ứng được yêu cầu chứng nhận nguồn gốc (SC/C/C). Thậm chí, một số doanh nghiệp như Công ty Tấn Phát đã không thể xuất khẩu sang EU sau khi Nghị định 37 có hiệu lực, còn Công ty Nguyễn Hưng mất khoảng 200 tỷ đồng mỗi tháng tại thị trường này.
Kim ngạch xuất khẩu cá ngừ đóng hộp sang EU đã sụt giảm liên tục trong những tháng cuối năm 2024. Tỷ lệ cá ngừ có xuất xứ Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan theo hạn ngạch của EVFTA cũng đã giảm mạnh từ 80-100% xuống chỉ còn khoảng 30% trong 2 năm gần đây, chủ yếu do doanh nghiệp không đủ hồ sơ chứng minh nguồn gốc.
Bên cạnh EU, thị trường Mỹ cũng tiềm ẩn rủi ro bởi Hoa Kỳ là một trong bốn thị trường tiêu thụ cá ngừ lớn nhất của Việt Nam. Thuế nhập khẩu tăng sẽ làm giá sản phẩm cá ngừ Việt Nam cao hơn, giảm sức cạnh tranh so với các đối thủ khác. Doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với áp lực giảm giá xuất khẩu để duy trì thị phần, chấp nhận biên lợi nhuận thấp hơn, thậm chí thua lỗ. Điều này có thể dẫn đến giảm số lượng đơn hàng.
Nhà máy chế biến cá ngừ xuất khẩu. Ảnh: Kim Sơ.
Hoàn thiện hệ thống pháp luật để khai thác bền vững
Trước những thách thức kép này, Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam đã đưa ra nhiều kiến nghị và giải pháp để tháo gỡ khó khăn. Đầu tiên và quan trọng nhất là sửa đổi khẩn cấp Nghị định 37/2024/NĐ-CP và Nghị định 38/2024/NĐ-CP theo quy trình rút gọn. Việc sửa đổi cần linh hoạt, phân biệt cá ngừ vằn đánh bắt để chế biến đồ hộp. Đồng thời, Hiệp hội cũng đề xuất chuyển từ quản lý theo kích thước sang quản lý theo hạn ngạch (quota), đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế và quy định của tổ chức nghề cá khu vực. Tuy nhiên, cần lưu ý việc quản lý theo hạn ngạch không làm phát sinh thêm thủ tục hành chính, tăng gánh nặng tuân thủ.
Bên cạnh đó, Hiệp hội nhấn mạnh sự cần thiết của việc đơn giản hóa thủ tục hành chính và số hóa quy trình, đặc biệt là thủ tục truy xuất nguồn gốc, xác nhận và chứng nhận thủy sản có nguồn gốc khai thác (SC/C/C). Số hóa quy trình đăng ký - xác nhận giữa doanh nghiệp và Cục Thủy sản và Kiểm ngư sẽ giúp doanh nghiệp có đủ hồ sơ chứng minh nguồn gốc, tận dụng ưu đãi thuế từ EVFTA.
Hiệp hội cũng kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật và quản lý thủy sản để đáp ứng các yêu cầu của Ủy ban Châu Âu, góp phần tháo gỡ "thẻ vàng" IUU. Các quy định như "không trộn lẫn nguyên liệu xuất khẩu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác nhập khẩu với nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trong nước vào cùng một lô hàng xuất khẩu" cũng cần được xem xét lại vì gây khó khăn cho doanh nghiệp.
Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam kiến nghị sửa đổi khẩn cấp Nghị định 37/2024/NĐ-CP. Ảnh: Kim Sơ.
Về chiến lược lâu dài, Chủ tịch Hiệp hội Cá ngừ Việt Nam đề xuất tập trung vào việc đa dạng hóa thị trường. Trong khi duy trì và củng cố các thị trường truyền thống như Hoa Kỳ, EU, Trung Đông, và các nước CPTPP (11 nước), doanh nghiệp cần tìm kiếm cơ hội tại các thị trường mới nổi như Hàn Quốc, Ai Cập, Lebanon, Litva, Rumani, Lybia. Những thị trường này đang có dấu hiệu khởi sắc nhờ nhu cầu thực phẩm tiện lợi và giá cả phải chăng.
Hơn nữa, việc nâng cao tiêu chuẩn sản phẩm và minh bạch chuỗi cung ứng là yếu tố sống còn. Thị trường toàn cầu năm 2025 sẽ là năm bản lề cho các thay đổi cấu trúc thị trường, nơi sự cạnh tranh sẽ dựa trên chất lượng, tính bền vững và khả năng truy xuất nguồn gốc rõ ràng thay vì giá rẻ đơn thuần.
Theo ông Vũ Đình Đáp, nếu không kịp thời tháo gỡ các vướng mắc về thể chế, đặc biệt là sửa đổi Nghị định 37 một cách thực chất, linh hoạt và khoa học, ngành cá ngừ Việt có thể lỡ nhịp và đánh mất lợi thế vào tay các đối thủ trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Ecuador. Hoạt động đánh bắt IUU vẫn là một điểm nóng toàn cầu, gây sức ép lớn lên các quốc gia xuất khẩu. Minh bạch chuỗi cung ứng đã trở thành một chuẩn mực.
Tình trạng thiếu nguyên liệu, biến động chính sách và thị trường lớn chững lại sẽ là ba thách thức lớn nhất. Cá ngừ đông lạnh vẫn giữ vai trò chủ lực với mức tăng trưởng 10%, trong khi cá ngừ chế biến, đặc biệt là sản phẩm đóng hộp, lại ghi nhận mức giảm 5%.
!['Tấm vé vàng' cho nông sản Việt: [Bài 3] UAE - Cửa ngõ giàu có và tiềm năng](https://t.ex-cdn.com/nongnghiepmoitruong.vn/480w/files/news/2025/08/14/ns-viet-3-nongnghiep-080159.jpeg)
