Chuẩn hóa quy trình kỹ thuật quan trắc, cảnh báo và dự báo nguồn nước

Chuẩn hóa và số hóa toàn bộ quy trình kỹ thuật

Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa ban hành Thông tư số 61/2025/TT-BNNMT quy định định mức kinh tế - kỹ thuật cho các hoạt động quan trắc tài nguyên nước, cảnh báo và dự báo nguồn nước. 

Với việc ban hành Thông tư số 61/2025/TT-BNNMT, lần đầu tiên hoạt động quan trắc tài nguyên nước có bộ định mức thống nhất, trở thành căn cứ bắt buộc trong lập dự toán, đấu thầu, đặt hàng dịch vụ công và đánh giá hiệu quả đầu tư. Thông tư không chỉ làm rõ cơ sở xác định đơn giá và ngân sách nhà nước cho các nhiệm vụ chuyên môn, mà còn là công cụ kỹ thuật để các cơ quan quản lý, đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ triển khai đồng bộ, minh bạch và hiệu quả các hoạt động quan trắc, cảnh báo và dự báo, góp phần trực tiếp đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia.

Một trong những điểm nổi bật của Thông tư 61/2025/TT-BNNMT là việc thiết lập hệ thống định mức chi tiết cho từng bước trong quy trình quan trắc: từ khảo sát vị trí, lắp đặt thiết bị, thu thập và truyền dẫn dữ liệu, đến xử lý, kiểm định và dự báo nguồn nước. Thông tư không dừng lại ở các nguyên tắc chung mà quy định chuẩn kỹ thuật cụ thể cho từng loại trạm quan trắc (tự động, bán tự động, thủ công) và từng loại thông số quan trắc (lưu lượng, mực nước, chất lượng nước, độ mặn, xâm nhập mặn…).

Đặc biệt, đây là lần đầu tiên yêu cầu bắt buộc ứng dụng công nghệ số và mô hình dự báo hiện đại. Dữ liệu quan trắc phải được truyền tải theo thời gian thực, tích hợp vào cơ sở dữ liệu quốc gia và phục vụ trực tiếp cho các kịch bản điều tiết nguồn nước. Thông tư cũng quy định rõ hệ số điều chỉnh định mức theo vùng địa lý, điều kiện thủy văn, hải văn và mức phát triển kinh tế - xã hội, giúp vừa đảm bảo linh hoạt vừa duy trì sự chuẩn hóa kỹ thuật.

Tăng cường minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách

Trước đây, chi phí quan trắc tài nguyên nước thường được tính theo kinh nghiệm, dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa các đơn vị và khó khăn trong thẩm định, kiểm soát ngân sách. Thông tư 61/2025/TT-BNNMT đã thiết lập phương pháp xác định định mức rõ ràng cho nhân công, thiết bị, vật tư và chi phí vận hành, loại bỏ cơ chế “xin - cho” trong lập dự toán.

Các định mức này trở thành cơ sở pháp lý cho việc đấu thầu và đặt hàng dịch vụ công theo Luật Đấu thầu, đồng thời mở rộng cơ hội cho các doanh nghiệp đủ năng lực tham gia cung cấp dịch vụ, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và nâng cao hiệu quả đầu tư. Nhờ đó, ngân sách nhà nước được sử dụng đúng mục tiêu, đúng định mức và dễ dàng đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả thực tế.

Hài hòa với chuẩn mực quốc tế, đáp ứng yêu cầu cảnh báo sớm

Thông tư 61/2025/TT-BNNMT không chỉ đáp ứng yêu cầu pháp lý trong nước mà còn hướng đến hội nhập với tiêu chuẩn quốc tế, tương tự như các quốc gia phát triển trong lĩnh vực tài nguyên nước. Việc áp dụng mô hình dự báo số, hệ thống cảm biến tự động, đo trực tuyến theo thời gian thực và quản trị dữ liệu tập trung là xu hướng chung trên thế giới.

Dữ liệu quan trắc được sử dụng trực tiếp để cung cấp cảnh báo sớm về hạn hán, lũ lụt, suy giảm mực nước hay ô nhiễm nguồn nước, giúp cơ quan điều hành chủ động triển khai phương án điều tiết hồ chứa, phân phối nước cho các ngành sản xuất trọng yếu và bảo vệ nguồn nước sinh hoạt. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đối mặt với biến đổi khí hậu và nhu cầu sử dụng nước xuyên biên giới ngày càng tăng.

Trong lộ trình triển khai Luật Tài nguyên nước 2023, Thông tư 61/2025/TT-BNNMT là cơ sở quan trọng để cụ thể hóa các quy định về kịch bản nguồn nước, phân bổ nước theo thứ tự ưu tiên và xây dựng hệ thống giám sát quốc gia. Văn bản này tạo hành lang pháp lý để dữ liệu quan trắc trở thành căn cứ bắt buộc trong mọi quyết định quản lý nguồn nước, từ cấp bộ đến địa phương.

Lần đầu tiên Thông tư 61/2025/TT-BNNMT tích hợp đầy đủ các yếu tố công nghệ số, mô hình dự báo hiện đại, cùng yêu cầu xây dựng nền quản trị dựa trên dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) và kết nối liên thông giữa các lĩnh vực: nông nghiệp, thủy điện, đô thị, công nghiệp. Thông tư phù hợp với định hướng quản trị tài nguyên nước chủ động theo Luật Tài nguyên nước 2023.