Nét đẹp ngôi chùa tỏa sáng nghìn năm
Chùa Cổ Lễ, ngôi chùa nghìn năm tuổi gắn liền với Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không, vừa được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định xếp hạng Di tích Quốc gia Đặc biệt.
Chùa Cổ Lễ là công trình Phật giáo nổi tiếng được khởi dựng từ thế kỷ XII, gắn liền với công lao của Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không. Theo thư tịch cổ, Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không xuất thân bình dân; từ nhỏ, ngài nổi tiếng thông minh, học giỏi, là người thông hiểu đạo Phật, kiến thức uyên bác; là bậc cao tăng sáng lập nhiều ngôi chùa ở Việt Nam và là ông tổ nghề đúc đồng của Việt Nam, có y thuật chữa bệnh cứu dân, đã chữa khỏi bệnh cho vua Lý Thần Tông và được nhà vua phong làm Quốc sư.
Điểm nhấn trong tổng thể kiến trúc chùa Cổ Lễ là tháp Cửu phẩm liên hoa. Tháp cao 32m, do 9 tầng hoa sen liên kết hợp thành, mang ý nghĩa cửu trùng - 9 tầng trời. Ảnh: Nguyễn Hồng Sơn.
Chùa Cổ Lễ có nhiều nét khác với chùa cổ Việt Nam bởi sự kết hợp khéo léo các yếu tố kiến trúc cổ truyền với kiến trúc Gô tích (phong cách kiến trúc thịnh hành ở phương Tây giai đoạn thế kỷ XII đến thế kỷ XVI). Chùa là một chỉnh thể gồm nhiều công trình kiến trúc khác nhau, trải rộng theo hướng Đông - Tây như: Tháp Cửu phẩm liên hoa, cầu cuốn, Tam quan, Phật giáo Hội quán, Đền thờ Đức thánh Trần, Phủ Mẫu, chùa chính, gác chuông “Kim Chung Bảo Các”... Trong đó, công trình kiến trúc có giá trị nghệ thuật cao là tháp Cửu phẩm liên hoa có 9 tầng mang ý nghĩa “cửu trùng” - một đặc thù tín ngưỡng của Đạo Phật Thích Ca
Hiện nay, Chùa lưu giữ được nhiều di vật văn hóa quý hiếm như: 100 pho tượng với các chất liệu gỗ, đồng, đá của nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau và 313 bia đá. Bên cạnh đó, Chùa còn lưu giữ quả chuông “Thần Quang tự chung” được đúc năm Kỷ Mùi, niên hiệu Cảnh Thịnh 7 (năm 1799) và 4 thuyền trải, dùng để thi bơi trong lễ hội truyền thống.
Không chỉ có ý nghĩa lịch sử, văn hóa, kiến trúc, Chùa Cổ Lễ còn là di tích cách mạng. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, từ nơi đây, nhiều nhà sư đã tạm biệt “cửa thiền” cầm súng ra trận.
Ngược dòng lịch sử, ngày 27/2/1947, tại chùa, dưới sự chủ trì của Hòa thượng Thích Thế Long, chính quyền địa phương, các tín đồ Phật tử và nhân dân trong vùng đã tổ chức lễ phát nguyện cho 27 nhà sư cởi áo cà sa lên đường tòng quân đánh giặc, bảo vệ Tổ quốc. Trong đó Hòa thượng Thích Thế Long sau này giữ chức Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Phó Chủ tịch Quốc hội khóa VII.
Niềm tự hào di sản và lễ hội văn hóa - tâm linh đặc sắc
Với những giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật, năm 1988, Chùa Cổ Lễ được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du Lịch) xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia. Ngày 11/9/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1959/QĐ-TTg về việc xếp hạng chùa Cổ Lễ, xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình là Di tích Quốc gia đặc biệt.
Hằng năm, Lễ hội chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến 16/9 âm lịch với rất nhiều hoạt động văn hóa tín ngưỡng truyền thống và các tiết mục diễn xướng, trò chơi dân gian. Lễ hội truyền thống Chùa Cổ Lễ đã được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ VHTTDL Lê Hải Bình trao Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt chùa Cổ Lễ cho Đảng bộ, chính quyền và nhân dân địa phương. Ảnh: Báo và PTTH Ninh Bình.
Phát biểu tại buổi Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt và khai mạc Lễ hội truyền thống Chùa Cổ Lễ năm 2025, ngày 2/11 (tức 13 tháng 9 năm Ất Tỵ), ông Trần Song Tùng, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh trân trọng cảm ơn sự quan tâm, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Bộ VHTTDL; sự phối hợp hỗ trợ của các cơ quan, ban, ngành và đặc biệt là sự đóng góp, gìn giữ của Nhân dân địa phương.
Ông Tùng cho biết, chùa Cổ Lễ được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt là niềm vinh dự lớn lao, niềm tự hào sâu sắc của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Ninh Bình nói chung; Đảng bộ, chính quyền, nhân dân xã Cổ Lễ nói riêng. Đây không chỉ là sự ghi nhận giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật của di tích, mà còn là minh chứng cho tinh thần bảo tồn, gìn giữ và phát huy di sản văn hóa dân tộc trong thời kỳ đổi mới và hội nhập.
Sau Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt, đông đảo nhân dân và du khách thập phương cùng vãn cảnh chùa, chiêm bái, tham dự hội thi bơi trải truyền thống, hòa trong không gian văn hóa - tín ngưỡng đậm đà bản sắc dân tộc.
