Những tương tác hằng ngày trong gia đình, từ ánh mắt, lời nói đến cách người lớn phản hồi cảm xúc của trẻ, đều góp phần hình thành nền tảng tinh thần ban đầu. Môi trường gia đình vì thế giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp trẻ cảm thấy an toàn và ổn định về mặt cảm xúc.
Theo Luật Trẻ em năm 2016, trẻ em có quyền được chăm sóc, bảo vệ và phát triển toàn diện, trong đó bao gồm cả đời sống tinh thần. Gia đình là môi trường đầu tiên và lâu dài nhất tác động đến sự phát triển cảm xúc của trẻ.
Khi người lớn lắng nghe và phản hồi phù hợp, trẻ dần hình thành cảm giác được thấu hiểu và chấp nhận.
Ở góc độ giáo dục, Luật Giáo dục năm 2019 cũng nhấn mạnh vai trò của gia đình trong việc hình thành nhân cách và những nền tảng ban đầu về tâm lý cho trẻ em thông qua quá trình nuôi dưỡng và giáo dục trong đời sống thường nhật.
Từ giao tiếp hằng ngày đến cảm giác an toàn của trẻ
Trong đời sống hằng ngày, giao tiếp giữa trẻ và người lớn diễn ra liên tục, thông qua những hành động rất quen thuộc như trò chuyện, lắng nghe hay phản hồi trước cảm xúc của trẻ. Trẻ nhỏ thường chưa có khả năng diễn đạt rõ ràng cảm xúc của mình, nhưng phản ứng của người lớn trước những biểu hiện đó có ảnh hưởng trực tiếp đến cảm giác an toàn của trẻ.
Khi người lớn lắng nghe và phản hồi phù hợp, trẻ dần hình thành cảm giác được thấu hiểu và chấp nhận. Những trải nghiệm này giúp trẻ học cách nhận biết và điều chỉnh cảm xúc của bản thân trong các tình huống khác nhau.
Ngược lại, nếu trẻ thường xuyên không nhận được sự quan tâm hoặc phản hồi nhất quán, cảm giác bất an có thể xuất hiện, ảnh hưởng đến trạng thái tinh thần của trẻ trong sinh hoạt hằng ngày.
Gia đình vì thế giữ vai trò trung tâm trong việc tạo dựng môi trường giao tiếp tích cực cho trẻ. Cách cha mẹ và người chăm sóc trò chuyện với trẻ, phản ứng trước cảm xúc của trẻ và duy trì sự ổn định trong giao tiếp hằng ngày góp phần hình thành nền tảng cảm xúc ban đầu. Những tương tác này, dù rất giản dị, lại có ý nghĩa lâu dài đối với sự phát triển tinh thần của trẻ.
Trong sinh hoạt thường nhật, giao tiếp với trẻ không cần mang tính kỹ thuật hay phức tạp. Những cuộc trò chuyện ngắn, sự quan tâm đúng lúc và thái độ bình tĩnh của người lớn trước cảm xúc của trẻ giúp trẻ cảm nhận được sự an toàn trong mối quan hệ gia đình. Khi giao tiếp tích cực được duy trì đều đặn, trẻ có điều kiện phát triển cảm xúc một cách ổn định và phù hợp với độ tuổi.
Không khí gia đình tạo nền tảng cảm xúc cho trẻ
Cảm xúc của trẻ không hình thành trong những tình huống riêng lẻ, mà được bồi đắp qua môi trường sống hằng ngày. Không khí gia đình, cách các thành viên tương tác với nhau và nhịp sinh hoạt chung đều ảnh hưởng đến trạng thái tinh thần của trẻ. Khi môi trường gia đình ổn định, trẻ có xu hướng cảm thấy yên tâm và dễ thích nghi hơn trong các hoạt động thường ngày.
Cảm xúc của trẻ không hình thành trong những tình huống riêng lẻ, mà được bồi đắp qua môi trường sống hằng ngày.
Ở góc độ này, môi trường tinh thần của gia đình đóng vai trò quan trọng không kém các điều kiện vật chất. Trẻ được sống trong không gian có sự quan tâm, tôn trọng và giao tiếp tích cực thường có nền tảng cảm xúc vững hơn. Những trải nghiệm này giúp trẻ hình thành khả năng ứng xử phù hợp, biết thể hiện cảm xúc và dần xây dựng các mối quan hệ xã hội sau này.
Cách tiếp cận này cũng phù hợp với mục tiêu phát triển toàn diện trẻ em được đặt ra trong Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021-2030 ban hành kèm theo Quyết định số 23/QĐ-TTg. Trong đó, việc bảo đảm môi trường sống an toàn và lành mạnh về mặt tinh thần cho trẻ em được coi là một nội dung quan trọng, gắn với trách nhiệm của gia đình và cộng đồng.
Trong đời sống hằng ngày, việc xây dựng môi trường tinh thần tích cực cho trẻ bắt đầu từ những điều rất đơn giản. Sự ổn định trong giao tiếp, thái độ nhất quán của người lớn và sự quan tâm đúng lúc giúp trẻ cảm nhận được sự an toàn trong gia đình. Khi môi trường tinh thần được duy trì lành mạnh, trẻ có điều kiện phát triển cảm xúc một cách tự nhiên, ổn định và bền vững trong những năm đầu đời.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
