Biến rác nông nghiệp thành nguồn lợi, cơ hội xóa nghèo bền vững

Mô hình điểm và hiệu quả kinh tế rõ rệt

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của ngành nông nghiệp, lượng rác thải nông nghiệp phát sinh trên địa bàn tỉnh ngày càng tăng. Mỗi năm, các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản thải ra một khối lượng lớn phụ phẩm hữu cơ như rơm rạ, lá cây, phân gia súc, gia cầm…

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa, hoạt động trồng trọt, hàng năm tỉnh có khoảng 300.000 tấn chất thải nông nghiệp chủ yếu từ rơm rạ, trấu, vỏ của quả các loại. Một số chất thải chủ yếu từ rơm rạ được người dân thu gom làm thức ăn gia súc, phần còn lại dùng làm chất đốt, phân hữu cơ, nguyên liệu trồng các loại nấm. Về hoạt động chăn nuôi, hàng năm, bình quân có khoảng 700.000 tấn chất thải rắn thải ra môi trường. Do đó, việc tìm kiếm và áp dụng các giải pháp xử lý thân thiện và bền vững đã trở nên cấp thiết.

Trong giai đoạn 2022 - 2024, Sở NN-PTNT (nay Sở Nông nghiệp và Môi trường) đã cùng Hội Nông dân tỉnh Khánh Hòa triển khai nhiều mô hình điểm xử lý rác thải nông nghiệp thân thiện với môi trường, mang lại hiệu quả rõ rệt. 

Một số mô hình tiêu biểu là ủ phân hữu cơ, nuôi trùn quế, đệm lót sinh học trong chăn nuôi tại các xã Diên Thọ, Suối Hiệp, Bình Lộc (cũ). Mô hình này tận dụng phụ phẩm cây trồng, chất thải chăn nuôi để tái sử dụng, giảm ô nhiễm và tiết kiệm chi phí phân bón, thức ăn chăn nuôi. Việc thu gom, phân loại rác thải tại nguồn và xử lý rác hữu cơ bằng chế phẩm sinh học tại khu vực Vạn Ninh và Ninh Hòa cũng được đánh giá có tác động tích cực đến môi trường và sinh kế nông dân.

Ngoài ra, Dự án “Tuyên truyền, vận động nông dân xử lý rác thải tại Việt Nam” được áp dụng thí điểm tại 9 xã, hỗ trợ thùng chứa rác hữu cơ, máy băm phụ phẩm và tập huấn kỹ thuật ủ phân, giúp người dân biến rác thải thành tài nguyên hữu ích. Các mô hình này bước đầu chứng minh rằng: khi được hướng dẫn và hỗ trợ đúng cách, người dân hoàn toàn có thể biến rác thải thành nguồn lợi, vừa bảo vệ môi trường, vừa tăng thu nhập, góp phần xóa nghèo.

Chính sách hỗ trợ và giải pháp biến rác thành lợi nhuận

Về chính sách, theo lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Khánh Hòa, tỉnh đang triển khai Đề án “Chuyển đổi xanh tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2024 - 2030”, nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ xử lý rác thải nông nghiệp, khuyến khích sản xuất hữu cơ và kinh tế tuần hoàn. Các hình thức hỗ trợ cụ thể bao gồm hỗ trợ thiết bị, vật tư cho các mô hình thí điểm (máy băm phụ phẩm, thùng rác phân loại, chế phẩm sinh học), chính sách khuyến khích sản xuất nông nghiệp sạch, hữu cơ được hưởng ưu đãi về vốn vay, thuế và hỗ trợ kỹ thuật, cùng các chương trình khuyến nông, khuyến công có nội dung hỗ trợ xử lý chất thải. 

Tỉnh cũng hợp tác với các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp để chuyển giao công nghệ và tài trợ vật chất. Tuy nhiên, quy mô hỗ trợ còn hạn chế, chưa đủ để nhân rộng đồng loạt, do đó cần có chính sách tài chính cụ thể, dài hạn hơn để khuyến khích nông dân và doanh nghiệp tham gia xử lý rác thải nông nghiệp một cách bền vững.

Để xử lý rác thải nông nghiệp trở thành nguồn thu nhập, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh sẽ thực hiện đồng bộ các giải pháp. Theo đó, tận dụng phụ phẩm làm phân hữu cơ và năng lượng (như biogas), giúp giảm chi phí vật tư đầu vào từ 20-30%. Đồng thời, phát triển chuỗi sản xuất tuần hoàn khép kín, nơi phụ phẩm cây trồng làm thức ăn chăn nuôi, chất thải chăn nuôi làm phân bón cho cây trồng, tạo ra vòng tuần hoàn không rác thải.

Cùng với đó là liên kết hợp tác xã để sản xuất quy mô lớn, tạo sản phẩm hữu cơ có chứng nhận, được bán với giá cao hơn thị trường 10-20%. Bốn là, hỗ trợ truyền thông và thị trường tiêu thụ, giúp sản phẩm “nông nghiệp xanh” có thể dán nhãn sinh thái, tạo giá trị thương hiệu và đầu ra ổn định. Năm là, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ tái chế rác nông nghiệp, đồng thời thu mua phụ phẩm để sản xuất phân bón, thức ăn chăn nuôi hoặc vật liệu sinh học. Khi người nông dân nhìn thấy lợi ích kinh tế trực tiếp, việc xử lý rác sẽ trở thành động lực tự nhiên, thay vì buộc áp dụng chế tài thực hiện.

Do đó, trong giai đoạn 2025-2035, Sở Nông nghiệp và Môi trường định hướng phát triển nông nghiệp xanh, sạch, tuần hoàn, gắn với mục tiêu tăng trưởng bền vững và thích ứng biến đổi khí hậu. Các định hướng trọng tâm bao gồm: Xây dựng hệ thống mô hình nông nghiệp tuần hoàn tại tất cả các huyện, phấn đấu đến năm 2030 có 80% rác thải hữu cơ nông nghiệp được tái sử dụng. 

Tỉnh sẽ phát triển vùng sản xuất hữu cơ với các sản phẩm chủ lực như xoài, sầu riêng, cà phê, hồ tiêu và nhân rộng mô hình thu gom bao bì thuốc BVTV, đảm bảo 100% xã nông thôn có điểm thu gom cố định. Đồng thời, Khánh Hòa sẽ ứng dụng công nghệ sinh học và chuyển đổi số trong quản lý chất thải và sản xuất nông nghiệp thông minh, tăng cường đào tạo, tập huấn và truyền thông về kinh tế tuần hoàn, kết hợp chính sách -:doanh nghiệp - người dân, hình thành chuỗi liên kết “3 nhà” để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững.

Tỉnh Khánh Hòa hướng tới mục tiêu đến năm 2035, nông nghiệp không chỉ là ngành sản xuất lương thực, mà còn là ngành kinh tế xanh, tái tạo, vừa bảo vệ môi trường, vừa mang lại thu nhập ổn định và xóa đói giảm nghèo cho nông dân.