Báo chí đồng hành kiến tạo chính sách đất đai

Báo chí không chỉ đưa tin, mà đồng kiến tạo chính sách 

Đất đai không chỉ là nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội mà còn là một trong những lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh tranh chấp, khiếu kiện và tạo ra bất ổn nếu thông tin thiếu minh bạch. Tính phức tạp của chính sách đất đai bắt nguồn từ ba yếu tố: Thể chế pháp lý đa tầng do chịu sự điều chỉnh chồng lấn từ nhiều luật khác như Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch…; quyền lợi đa chủ thể, liên quan trực tiếp đến Nhà nước - người dân - doanh nghiệp; và còn khoảng trống giữa chính sách và cuộc sống.

Tại Hội nghị toàn quốc nghiên cứu, học tập, quán triệt Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII vào giữa năm 2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã từng nói: "Thực tiễn hoạt động cho thấy, giàu lên cũng vì đất, nghèo đi cũng vì đất, đoàn kết cũng có, chia rẽ nội bộ cũng vì đất, rồi thậm chí là sai phạm cũng liên quan đến đất. Đây là vấn đề khó, phức tạp nên đòi hỏi phải nghiên cứu kỹ, song không cầu toàn, không nóng vội, kiên định và cương quyết nhưng phải rất uyển chuyển mềm dẻo, bám sát thực tiễn, xuất phát từ thực tiễn, tôn trọng thực tiễn khách quan và lấy thực tiễn làm thước đo để chúng ta làm…”.

Trong bối cảnh đó, truyền thông chính sách đất đai không thể chỉ là hoạt động đưa tin thông thường, mà cần tham gia vào quá trình thực thi chính sách, nhằm đảm bảo tính minh bạch và đồng thuận xã hội.

Giai đoạn 2020–2024 là thời kỳ có ý nghĩa bản lề trong cải cách thể chế đất đai. Với việc Quốc hội thông qua Luật Đất đai 2024, Việt Nam chính thức bước vào một chu kỳ phát triển mới, lấy nguyên tắc thị trường, công bằng lợi ích và quyền tiếp cận thông tin làm nền tảng.

Trong tiến trình đó, báo chí chuyên ngành, đặc biệt là Báo Tài nguyên và Môi trường (nay là Báo Nông nghiệp và Môi trường), đã thực sự trở thành chủ thể truyền thông chính sách.

Không chỉ đưa tin, báo chí đã tham gia chủ động “đi trước” dự báo vấn đề, nhận diện vướng mắc thể chế qua các tuyến bài điều tra, phân tích, bình luận và “đi cùng” đồng hành với cơ quan quản lý trong quá trình lấy ý kiến nhân dân, phản ánh kịp thời ý kiến từ cơ sở.

Theo đó, ngay từ khi tổng kết thi hành Luật Đất đai 2013 và tổng kết Nghị quyết 19 của Đảng, Báo Tài nguyên và Môi trường đã xây dựng kế hoạch tuyên truyền, trong đó giao nhiệm vụ cụ thể cho các Phòng, Văn phòng trường trú để bám sát hoạt động của Bộ, các Bộ, ngành, địa phương trong triển khai công việc này.

Ngay từ khi dự thảo Luật Đất đai sửa đổi được đưa ra lấy ý kiến toàn dân, Báo Tài nguyên và Môi trường đã liên tục đăng tải các bài viết chuyên sâu, phân tích điểm mới, phản ánh ý kiến đa chiều từ người dân, chuyên gia, nhà quản lý.

Chuyên mục “Xây dựng Luật Đất đai” trên Báo điện tử được xây dựng như một diễn đàn trao đổi cởi mở, giúp người đọc tiếp cận chính sách một cách chính xác, dễ hiểu, thiết thực. Bên cạnh đó, báo còn tổ chức nhiều tuyến bài về quyền sử dụng đất, thu hồi - bồi thường - tái định cư, định giá đất, quyền lợi của người dân vùng quy hoạch… góp phần làm sáng tỏ những nội dung người dân quan tâm nhất.

Đặc biệt, các nội dung truyền thông được đăng tải kịp thời, bám sát tiến trình xây dựng và thực thi pháp luật, giúp hạn chế tình trạng hiểu sai, xuyên tạc hoặc gây nhiễu thông tin trên không gian mạng.

Không chỉ dừng ở bài viết, phỏng vấn hay chuyên đề, Báo Tài nguyên và Môi trường đã mạnh dạn đổi mới phương thức truyền thông. Nhiều infographic, video ngắn, được sản xuất và lan tỏa mạnh mẽ trên nền tảng số như báo điện tử, YouTube... góp phần nâng cao hiểu biết pháp luật, tạo sự đồng thuận xã hội và tăng cường hiệu quả thực thi chính sách đất đai trên thực tế.

Nhờ đó, các chính sách đất đai vốn phức tạp về mặt pháp lý đã trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn với đông đảo người dân, nhất là người dân nông thôn, vùng sâu vùng xa, nơi thường xuyên chịu tác động từ các thay đổi về quy hoạch, chuyển mục đích sử dụng đất hoặc thu hồi đất.

Thứ trưởng Lê Minh Ngân từng nhận định: “Việc truyền thông kịp thời, chính xác các quy định pháp luật sẽ hạn chế tối đa các khiếu nại, tố cáo, tranh chấp liên quan đến đất đai. Đây là điều kiện tiên quyết để chính sách đi vào cuộc sống một cách hiệu quả”.

Trong 5 năm (2020-2024), gần 2.000 tin, bài của Báo Tài nguyên và Môi trường tập trung về các vấn đề liên quan đến sửa đổi, hoàn thiện chính sách đất đai. Nhiều phóng viên của Báo đã được tặng bằng khen của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường vì đã có thành tích xuất sắc trong quá trình xây dựng Luật và loạt tác phẩm của phóng viên đã được  giải cao tại Giải báo chí tài nguyên và môi trường.

Chủ động hỗ trợ thi hành chính sách

Kể từ khi Luật Đất đai có hiệu lực từ ngày 1/8/2024, giai đoạn thi hành chính sách sẽ đặt ra những thách thức lớn hơn cả quá trình xây dựng luật, bởi đây chính là thời gian kiểm chứng những điều luật có phù hợp với cuộc sống, có tạo nên động lực, đòn bẩy phát triển nguồn lực từ đất.

 Đặc biệt việc chuyển đổi mô hình chính quyền hai cấp đặt ra nhiều thách thức. Mô hình này làm thay đổi cơ chế kiểm soát quyền lực, trong khi quyền lực hành chính liên quan đến đất đai lại dễ bị lạm dụng; Tâm lý chờ đợi, hoài nghi hoặc hiểu sai chính sách mới trong người dân, nếu thiếu kênh thông tin chính thống và phản hồi kịp thời…

Do đó, truyền thông chính sách đất đai không chỉ dừng lại ở vai trò thông tin, mà cần hỗ trợ thi hành chính sách với 3 khía cánh: Truyền thông hóa quy trình thực thi luật; Chuyển từ một chiều sang hai chiều; Huy động mạng lưới tuyên truyền chính sách tại cơ sở.

Theo nhiều chuyên gia, truyền thông chính sách phải song hành với cải cách thể chế, giúp người dân, doanh nghiệp hiểu để cùng tháo gỡ nút thắt.

Bước vào giai đoạn mới, báo chí chuyên ngành như Báo Nông nghiệp và Môi trường cần tự xác định vai trò không chỉ là “người truyền đạt” mà là người đồng kiến tạo chính sách, đóng vai trò chiến lược trong phát hiện vấn đề, thiết kế thông tin, và điều hướng dư luận, vì một thị trường đất đai minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn.