Tập sống xanh từng bước nhỏ
Côn Đảo được biết đến là hòn đảo linh thiêng, thiên đường du lịch sinh thái của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Nhưng cũng chính sự phát triển du lịch mạnh mẽ khiến nơi này phải gồng mình đối mặt với áp lực rác thải: mỗi ngày phát sinh khoảng 25-27 tấn rác sinh hoạt, trong đó gần 16% là rác thải nhựa. Bãi rác chính của huyện hoạt động từ năm 1985 đã tồn đọng gần 100.000 tấn rác và không còn khả năng tiếp nhận thêm.
Côn Đảo được ví như hòn ngọc vô giá giữa đại dương xanh, có nhiều tiềm năng phát triển du lịch và bảo tồn đa dạng sinh học. Ảnh: Lê Bình.
Ông Trần Thanh Huyền, Phó Chủ tịch UBND huyện Côn Đảo thừa nhận, không chỉ rác trên bờ, rác thải đại dương cũng là thách thức dai dẳng. “Những trận gió mùa hay dòng hải lưu mạnh mang theo hàng tấn lưới ma, túi nilon, nhựa công nghiệp dạt vào các bãi biển, rừng ngập mặn nơi từng là sinh cảnh lý tưởng của nhiều loài động vật quý hiếm”, ông Huyền cho hay.
Theo khảo sát của Tổ chức WWF, trung bình trên mỗi mét chiều dài bờ biển tại Côn Đảo có 62 mảnh rác nhựa, 13 kg rác nhựa - cao nhất trong 11 khu bảo tồn biển trên toàn quốc. Trước bối cảnh đó, tháng 6/2022, UBND huyện Côn Đảo và Dự án Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam (WWF) đã cùng nhau chung tay để giải quyết vấn đề này.
Rác thải nhựa đang trở thành vấn nạn nhức nhối tạo huyện đảo này, đe dọa đến sự phát triển mọi mặt. Ảnh: Huy Phạm.
Chương trình cam kết được thực hiện với các hành động như hoàn thiện cơ chế quản lý rác thải sinh hoạt và rác thải nhựa. Đồng thời, Côn Đảo cũng giảm phát sinh, phân loại chất thải rắn sinh hoạt và cắt giảm 5-10% rác thải nhựa tại nguồn. Tái chế cũng được tăng 1% tỉ lệ sử dụng và tái chế tại nguồn. Công tác thu gom rác thải nhựa thất thoát ra môi trường cũng cố gắng giảm 8 tấn/năm. Quan trọng nhất là việc tuyên truyền cho mọi tầng lớp cùng tham gia làm sạch biển, rạn san hô và rừng ngập mặn thông qua hoạt động giám sát và thu gom rác nhựa đại dương.
Tới năm 2023, huyện Côn Đảo triển khai Đề án “Nghiên cứu và ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững” với 30 nhiệm vụ, tổng kinh phí hơn 765 tỷ đồng. Sau 2 năm, đã có 20 nhiệm vụ được hoàn thành, trong đó nhiều sáng kiến đã trở thành mô hình tiêu biểu.
Nổi bật nhất là việc đưa tư duy tuần hoàn vào hệ thống trường học. 100% các trường trên địa bàn huyện đã tổ chức các hoạt động như Câu lạc bộ xanh, Cuộc thi tái chế, Căng tin không nhựa. Học sinh được học cách phân loại rác, tái chế và giảm tiêu dùng nhựa một lần. Hội Phụ nữ huyện tái chế hơn 400 m2 pano cũ thành hơn 400 túi xách tặng hội viên. Đoàn thanh niên tổ chức “đổi rác lấy quà” cho học sinh. Mặt trận Tổ quốc phủ xanh các điểm rác bằng mô hình “vườn thuốc Nam”.
Tại chợ đêm và chợ trung tâm Côn Đảo, hơn 95% tiểu thương hiện không còn sử dụng túi nilon khó phân hủy. Các lễ hội, sinh hoạt cộng đồng cũng được tổ chức theo hướng “5 không”: không hàng mã, không mút xốp, không túi nilon, không chai nhựa, không khay nhựa một lần.
Mô hình tái chế pano cũ thành túi xách tặng hội viên của Hội Phụ nữ huyện Côn Đảo. Ảnh: Huy Phạm.
Túi nilon từng len lỏi trong mọi ngóc ngách đảo xanh, nay bị thay thế bởi túi vải, lá chuối. Và từ ngày 1/1/2025, nó sẽ không còn được phép xuất hiện nơi linh thiêng như nghĩa trang Hàng Dương - một dấu mốc văn hóa cho hành trình sống xanh của cả cộng đồng.
Giờ đây, mỗi sáng, dọc bờ biển Côn Đảo, người dân lại cùng nhau đi nhặt rác. Những chiếc túi nilon từng lẫn trong cát giờ đây dần vắng bóng. Trên đảo, rác không còn bị xem là gánh nặng - mà là thứ có thể hồi sinh, tuần hoàn và làm nên một lối sống mới.
Du lịch giảm nhựa, biển đảo phục hồi sinh thái
Với mục tiêu phát triển du lịch theo hướng bền vững, Côn Đảo đã trở thành một trong số ít địa phương trong cả nước triển khai đồng bộ mô hình “du lịch không rác”. 100% cơ sở lưu trú và doanh nghiệp lữ hành đã ký cam kết giảm thiểu và loại bỏ sản phẩm nhựa dùng một lần.
Các khu du lịch, hoạt động du lịch tại Côn Đảo đều gắn liền với mục tiêu chung - tái chế, giảm nhựa. Ảnh: Lê Bình.
Theo ông Nguyễn Văn Đa, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, UBND Bà Rịa - Vũng Tàu không xem Côn Đảo là nơi làm thử, mà là nơi làm chuẩn. “Côn Đảo là địa phương tiêu biểu của tỉnh trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, kinh tế tuần hoàn của tỉnh. Đây là địa phương tiên phong, nơi các chính sách xanh được hiện thực hóa mạnh mẽ, đúng hướng, có kiểm chứng từ thực tiễn”, ông Đa nhấn mạnh.
Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bà Rịa - Vũng Tàu cũng khẳng định: Sự phối hợp nhịp nhàng giữa chính quyền, đoàn thể, doanh nghiệp và người dân chính là chìa khóa. Không có sự vào cuộc đồng bộ như vậy, rất khó để tạo ra một Côn Đảo không rác”.
Trên mỗi vé tàu đi ra Côn Đảo, hành khách đều được yêu cầu không mang rác thải nhựa ra đảo. Thông điệp này cho thấy chính quyền và nhân dân Côn Đảo ý thức và quyết tâm trong việc nói không với rác thải nhựa. Không những thế, khách du lịch có thể bắt gặp thông điệp “giảm nhựa” ở hầu khắp nơi trên các tuyến đường, địa điểm du lịch.
Lực lượng chuyên trách đang thu gom lưới ma mắc kẹt dưới rạn san hô. Ảnh: Vườn Quốc gia Côn Đảo.
Tại nhiều khách sạn, hệ thống lọc nước RO được lắp đặt để thay thế nước đóng chai. Đồ dùng cá nhân được đóng gói bằng giấy. Du khách được phát sổ tay hướng dẫn về du lịch xanh, được khuyến khích mang theo chai cá nhân và sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường.
Chiến dịch “Bay nhẹ tới Côn Đảo” do UBND huyện phối hợp Vietnam Airlines tổ chức đã thu gom hơn 1.500kg rác tái chế và tái chế thành ghế công cộng. Hơn 2.000 học sinh, giáo viên và du khách được tuyên truyền trực tiếp về giảm nhựa và kinh tế tuần hoàn.
Không chỉ dọn rác trên bờ, huyện còn phối hợp với Vườn Quốc gia Côn Đảo tổ chức trục vớt hơn 10 tấn rác mắc dưới rạn san hô, chủ yếu là lưới ma và nhựa công nghiệp. Những lưới ma mắc kẹt dưới rạn san hô như những bàn tay chết chóc. Gần 1.000m³ rác đại dương được thu gom tại các bãi biển và rừng ngập mặn. Điều này không chỉ giúp du khách có thiện cảm hơn về môi trường biển mà hệ sinh thái không bị đe dọa môi trường sống.
Biển Côn Đảo đang được trả về nguyên trạng vốn có của nó, sau một thời gian dài bị "bức tử" bởi rác thải đại dương. Ảnh: Lê Bá Thành.
Ông Nguyễn Đức Toàn, Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định: “Côn Đảo là minh chứng sống động cho mô hình quản trị biển đảo dựa trên kinh tế tuần hoàn. Ở đây, các sáng kiến không chỉ giúp giảm rác, mà còn góp phần phục hồi hệ sinh thái - điều rất ít địa phương làm được”.
Hành trình giảm thải nhựa tại Côn Đảo còn dài, nhưng đang đi đúng hướng. Côn Đảo vẫn đối mặt với nhiều thách thức: thiếu nhà máy xử lý rác hiện đại, cơ chế tài chính xanh chưa hoàn chỉnh, nhân lực chuyên trách còn mỏng. Tuy nhiên, thay vì chờ đợi, địa phương đã chọn cách bắt tay vào làm, từng bước thay đổi nhận thức, hành vi và hạ tầng.
Từ một huyện đảo nhỏ với dân số chưa đến 10.000 người, Côn Đảo đang vươn mình trở thành biểu tượng của phát triển bền vững, không chỉ cho tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, mà cho cả các địa phương biển đảo trên cả nước.
Một hòn đảo xanh, sạch - không phải là viễn cảnh. Với Côn Đảo, đó đang là hiện thực được kiến tạo từ những hành động bền bỉ mỗi ngày.
