16 cán bộ kiểm ngư 'gánh' 6.000km² mặt biển

Với hơn 250km bờ biển và hàng nghìn hòn đảo lớn nhỏ trải dài từ Móng Cái đến Vân Đồn, Cô Tô, Hạ Long…, Quảng Ninh sở hữu một trong những ngư trường rộng lớn và trù phú bậc nhất miền Bắc. Nhưng chính sự bao la, giàu có ấy đang trở thành áp lực với cơ quan quản lý nhà nước, khi tình trạng khai thác hải sản tận diệt ngày càng gia tăng, đẩy nguồn lợi thủy sản vào thế suy kiệt.

Ở tuyến đầu mặt trận giữ gìn nguồn lợi biển, lực lượng Kiểm ngư tỉnh Quảng Ninh đang phải “căng mình” chiến đấu trong tình thế lực lượng mỏng, đối tượng vi phạm liều lĩnh, địa bàn quá rộng và khó kiểm soát.

Ngư trường rộng, lực lượng mỏng

Theo thống kê của ngành thủy sản, Quảng Ninh hiện có hơn 6.000 tàu cá, trong đó có hàng trăm tàu hoạt động thường xuyên ở các khu vực nhạy cảm như Vịnh Hạ Long, vùng biển giáp ranh với Trung Quốc, khu vực vườn quốc gia Bái Tử Long... Cùng với đó là diện tích vùng biển khai thác lên tới hơn 6.000km². Tuy nhiên, lực lượng kiểm ngư toàn tỉnh rất mỏng, chỉ có 2 tàu, 3 xuồng với 16 cán bộ. Trong đó, chỉ có 10 cán bộ túc trực trên biển. Sự chênh lệch quá lớn giữa quy mô ngư trường và lực lượng giám sát đang khiến công tác kiểm tra, kiểm soát gặp vô vàn khó khăn.

Một cán bộ Kiểm ngư tỉnh chia sẻ: “Ngư trường rộng, tàu cá thì đông, nhưng mỗi chuyến đi tuần tra chúng tôi chỉ có 1-2 tàu, lực lượng ít, thiết bị hỗ trợ cũng chưa thực sự hiện đại. Trong khi đó, đối tượng khai thác tận diệt ngày càng tinh ranh, bố trí người theo dõi ngược lại hoạt động của lực lượng kiểm ngư để tìm cách né tránh, tranh thủ đánh bắt trái phép”.

Một trong những loại hình khai thác đang gây bức xúc hiện nay là nạn khai thác ngao tận diệt bằng các loại ngư cụ bị cấm. Đây là hành vi không chỉ tàn phá đáy biển mà còn làm cạn kiệt nguồn sinh sản tự nhiên của nhiều loài hải sản. Tuy nhiên, việc phát hiện và xử lý không hề dễ dàng.

“Chúng tôi vừa mới tăng cường tuần tra khu vực Vân Đồn thì lập tức có thông tin bị lộ ra ngoài. Một số tàu khai thác trái phép đã kịp rút lui trước khi chúng tôi tiếp cận. Nhiều tàu cá trang bị bộ đàm, dùng người cảnh giới, khi thấy tàu Kiểm ngư là báo nhau bỏ chạy”, một cán bộ kiểm ngư kể lại. Có những đợt, dù trời mưa gió, anh em vẫn bám biển 3-4 ngày liên tục, ăn ngủ trên tàu chỉ để mật phục bắt cho được những “đoàn tàu ma” khai thác trái phép vào ban đêm.

Thậm chí, có trường hợp kiểm ngư đã phải dùng xuồng máy rượt đuổi nhiều hải lý, bất chấp đêm tối, sóng lớn, để truy đuổi tàu vi phạm. “Có hôm bắt kịp thì tàu vi phạm đã nhanh tay vứt hết ngư cụ xuống biển, chỉ còn trơ lại thân tàu. Chúng tôi lại phải huy động lực lượng trục vớt tang vật để đủ căn cứ xử lý”, vị cán bộ kiểm ngư cho hay.

Vừa qua, Báo Nông nghiệp và Môi trường có bài “Cận cảnh những con tàu tận diệt nguồn thủy sản trên Vịnh Hạ Long” đã khiến dư luận dậy sóng. Để có được thước phim chân thực, nhóm phóng viên đã phối hợp với lực lượng kiểm ngư, cải trang để tiếp cận trực tiếp tàu đang đánh bắt trái phép. Và cũng chính trong buổi tối hôm đó, lực lượng kiểm ngư đã kịp thời bắt giữ 5 trường hợp vi phạm. Các vụ việc đang được xử lý nghiêm theo quy định.

Ngay sau phản ánh của Báo Nông nghiệp và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh đã ban hành văn bản trình UBND tỉnh về việc xử lý tình trạng tàu cá tụ tập, neo đậu tập trung không đúng nơi quy định, tiềm ẩn nguy cơ gây mất an ninh trật tự, ô nhiễm môi trường, vi phạm pháp luật về bảo vệ nguồn lợi thủy sản.

Hiện nay, các hành vi khai thác hủy diệt có thể bị xử phạt hành chính rất nặng. Theo Nghị định 38/2024/NĐ-CP, mức xử phạt đối với hành vi sử dụng ngư cụ cấm hoặc khai thác trong vùng cấm có thể lên tới hàng trăm triệu đồng. Trong trường hợp nghiêm trọng, đã bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm, hoặc gây thiệt hại đáng kể đến nguồn lợi thủy sản, hành vi có thể bị xử lý hình sự.

Cụ thể, theo Khoản 1 Điều 242 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi 2017), người sử dụng chất nổ, hóa chất, dòng điện hoặc phương tiện, ngư cụ bị cấm để khai thác hoặc hủy hoại nguồn lợi thủy sản, khai thác trong vùng cấm, hoặc tái phạm nhiều lần... có thể bị phạt tiền 50-300 triệu đồng, cải tạo không giam giữ đến 3 năm, hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.

Đây là căn cứ quan trọng để lực lượng chức năng có thể chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra khi đủ yếu tố cấu thành tội phạm, không chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính.

Cần thêm lực đẩy từ thể chế và nguồn lực

Cuộc chiến chống khai thác tận diệt không thể chỉ trông chờ vào một vài chuyến tuần tra mật phục. Nhiều ý kiến cho rằng cần tăng biên chế kiểm ngư, trang bị thêm tàu hiện đại, thiết bị bay đêm không người lái, hệ thống camera giám sát tại các điểm nóng, cũng như thiết lập cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Kiểm ngư - Biên phòng - Cảnh sát đường thủy - chính quyền địa phương.

Trong đó, Bộ đội Biên phòng với lợi thế có nhiều đồn trạm ven biển, lực lượng đông, nắm chắc địa bàn và có thẩm quyền kiểm tra, kiểm soát tàu cá ngay từ khi xuất bến là lực lượng rất quan trọng. Việc phân công rõ nhiệm vụ, chia vùng kiểm soát và tăng cường phối hợp giữa các lực lượng sẽ giúp nâng cao hiệu quả ngăn chặn từ sớm, từ xa các hành vi vi phạm.

Cảnh sát đường thủy cũng là lực lượng cần được phát huy trong kiểm soát IUU, đặc biệt tại vùng cửa sông, cảng cá, luồng lạch nội địa - nơi tàu cá thường xuyên neo đậu, lên hàng hoặc cất giấu ngư cụ cấm. Với đặc thù trang bị hiện đại, nhân lực đông, cơ động cao, Cảnh sát đường thủy có thể phối hợp hiệu quả trong tuần tra hỗn hợp, xử lý hành vi khai thác trái phép hoặc tiếp tay tiêu thụ sản phẩm khai thác bất hợp pháp.

Ngoài ra, cần đổi mới phương pháp tuyên truyền pháp luật đến ngư dân theo hướng dễ hiểu, trực quan thay vì đọc nghị định khô khan; đồng thời xử lý nghiêm các chủ tàu tái phạm, thậm chí xem xét cắt hỗ trợ nếu vi phạm có hệ thống.

Ngư trường Quảng Ninh, nơi được thiên nhiên ưu đãi khi sở hữu nguồn lợi thủy sản phong phú, chỉ có thể được bảo vệ khi tất cả cùng vào cuộc, từ lực lượng kiểm ngư, chính quyền, người dân và cả báo chí. Bởi nếu để biển cạn tôm, vơi cá, thì không chỉ có ngư dân thiệt, mà cả nền kinh tế biển cũng sẽ gánh hậu quả nặng nề.