Ngày 25/11, trong khuôn khổ "Diễn đàn hợp tác địa phương Việt - Nhật" tại Quảng Ninh đã diễn ra Phiên thảo luận chuyên đề “Nâng cao sức chống chịu, thích ứng thông minh với biến đổi khí hậu”.
Phát biểu đề dẫn Phiên thảo luận, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành nhấn mạnh: Biến đổi khí hậu đang diễn biến phức tạp, bất định, gây thiệt hại vượt xa khả năng dự báo truyền thống. Trong khi đó, Nhật Bản có những bài học, kinh nghiệm quý báu có thể hỗ trợ Việt Nam, đặc biệt trong việc phát triển hệ thống quản lý rủi ro, mô hình ứng phó thiên tai hiệu quả và hạ tầng có khả năng chống chịu cao trước khí hậu cực đoan.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành kỳ vọng quan hệ hợp tác giữa Việt Nam - Nhật Bản ngày càng chặt chẽ trên cơ sở hợp tác thích ứng biến đổi khí hậu. Ảnh: Trung Nguyên.
Nâng cao sức chống chịu của cơ sở hạ tầng
Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản đã đồng hành cùng Việt Nam trong hàng loạt dự án quan trọng như hệ thống cảnh báo, dự báo sớm trên các lưu vực sông lớn, tăng cường an toàn hồ đập, phát triển hạ tầng chống ngập đô thị, mô hình nông nghiệp thông minh và hỗ trợ khẩn cấp khi thiên tai xảy ra... Đặc biệt, hợp tác cấp địa phương đang nổi lên như một điểm sáng nổi bật, nơi các cam kết chiến lược giữa hai Chính phủ được chuyển hóa thành những dự án cụ thể, thiết thực và mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân. Nhiều mô hình hợp tác hiệu quả tại Nghệ An, Cần Thơ và các địa phương khác đang tạo tiền đề quan trọng cho việc mở rộng trong tương lai.
Hai dự án tiêu biểu do Nhật Bản hỗ trợ, mô hình đập Sabo tại Sơn La và hệ thống quan trắc, giám sát thiên tai trên lưu vực Vu Gia - Thu Bồn ở miền Trung. Các giải pháp đang tạo ra chuyển biến rõ rệt và có thể đo lường được trong năng lực phòng chống thiên tai của Việt Nam. Đây là những giải pháp mang tính “hình mẫu” có thể nhân rộng trong giai đoạn tới.
Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Bí thư Thành ủy Cần Thơ chia sẻ nhu cầu thích ứng biến đổi khí hậu tại địa phương và tiềm năng hợp tác với Nhật Bản. Ảnh: Trung Nguyên.
Chia sẻ về thực trạng tác động của biến đổi khí hậu tại địa phương, ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Bí thư Thành ủy Cần Thơ cho biết: Tình trạng ngập lụt, sạt lở và xâm nhập mặn diễn biến ngày càng nghiêm trọng, trong khi hạ tầng thoát nước, cấp thoát nước và nhà máy xử lý còn thiếu và yếu. Sau điều chỉnh địa giới hành chính, Cần Thơ có quy mô dân số và diện tích lớn hơn và đang đặt mục tiêu trở thành cực tăng trưởng vùng vào năm 2030 và đô thị sinh thái - xanh - thông minh vào năm 2050.
Từ thực tiễn đó, thành phố đang tập trung nâng cao năng lực trong quy hoạch đô thị thích ứng biến đổi khí hậu, xây dựng hệ thống thoát nước thông minh, đê chống sạt lở, và đầu tư tăng dày mạng lưới thiết bị quan trắc mưa - lũ, thiết lập mô hình quản lý lũ và cảnh báo sớm. Đây là những lĩnh vực Nhật Bản có nhiều kinh nghiệm.
Phó Bí thư Thành ủy Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh cũng đề nghị hợp tác sâu hơn với Nhật Bản trong các dự án thoát nước ngầm, hồ điều hòa thông minh, trạm bơm công suất lớn và giải pháp chống sạt lở bờ sông. Hai bên có thể cùng hợp tác về các dự án nhà máy cấp nước, xử lý nước thải, đê chắn sóng và các tuyến kết nối cảng, đáp ứng tiêu chuẩn an toàn trước biến đổi khí hậu. Thành phố cũng ưu tiên chuyển đổi sang giao thông xanh, năng lượng tái tạo và xử lý chất thải theo công nghệ Nhật Bản.
Hiện đại hóa công nghệ quản trị rủi ro thiên tai
Theo đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ, thiên tai năm 2025 gây thiệt hại nặng nề, đồng thời đặt ra bài toán cấp bách về hiện đại hóa công nghệ quản trị rủi ro thiên tai. Để giải quyết những thách thức đang đặt ra, Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất hợp tác với Nhật Bản trong phát triển bộ công cụ số (Digital Tools) gồm bốn trụ cột chính. Trụ cột Digital Twin (bản sao kỹ thuật số) cho phép mô phỏng thảm họa, hỗ trợ đánh giá mức độ rủi ro. AI (trí tuệ nhân tạo) được ứng dụng để phân tích, dự báo và cảnh báo sớm. Công nghệ vệ tinh giúp quan sát diện rộng, đánh giá thiệt hại và diễn biến môi trường. Cuối cùng là quản trị dữ liệu, nhấn mạnh việc tích hợp, chia sẻ và sử dụng hiệu quả hệ thống dữ liệu số.
Đại diện các địa phương của Nhật Bản đã giới thiệu những kinh nghiệm, giải pháp đang triển khai liên quan đến thích ứng biến đổi khí hậu.Ảnh: Trung Nguyên.
Một trọng tâm hợp tác là xây dựng và mô phỏng thảm họa đô thị, trước mắt triển khai thí điểm tại các thành phố ven biển. Công nghệ mô phỏng hỗ trợ dựng các kịch bản lũ lụt, bão mạnh để lường trước rủi ro, giúp lập kế hoạch thoát nước và sơ tán dân cư hợp lý. Đây cũng là công cụ giúp kiểm tra khả năng chịu tải của hạ tầng trước các tác động cực đoan.
Bộ Khoa học và Công nghệ nhìn nhận, hai nước có nhiều tiềm năng thúc đẩy hợp tác nghiên cứu và phát triển AI trong phân tích khí tượng và dữ liệu địa chấn. AI được kỳ vọng nâng cao tốc độ và độ chính xác của dự báo thông qua các mô hình máy học dự báo lũ, sạt lở. Bên cạnh đó, hỗ trợ phát cảnh báo nhanh và chính xác, cũng như đề xuất phương án ứng phó khẩn cấp dựa trên dữ liệu thực tế.
Trong lĩnh vực sử dụng ảnh vệ tinh, Việt Nam đề xuất phía Nhật Bản có thể hỗ trợ theo dõi các biến động môi trường trên diện rộng theo thời gian thực. Dữ liệu vệ tinh phục vụ giám sát đường bờ biển, các điểm sạt lở, xói mòn; quan trắc tài nguyên rừng, nước lũ hay mực nước biển dâng, đặc biệt tại Đồng bằng sông Cửu Long. Đây cũng là cơ sở để lập bản đồ đánh giá thiệt hại sau thiên tai, góp phần đẩy nhanh công tác khắc phục.
Trên nền tảng hợp tác này, Việt Nam dự kiến xây dựng một nền tảng quốc gia về quản lý dữ liệu thảm họa, hoạt động liền mạch và thống nhất. Cốt lõi trong quan hệ hợp tác ở đây gồm: thúc đẩy trao đổi dữ liệu liên cơ quan dựa trên kinh nghiệm Nhật Bản; mở rộng dữ liệu để khuyến khích đổi mới sáng tạo trong cộng đồng; và tăng cường hợp tác với khu vực tư nhân nhằm phát triển các giải pháp dự báo, ứng phó và phục hồi thiên tai hiệu quả hơn.
Phía Nhật Bản chia sẻ nhiều giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam và có thể nhân rộng. Ảnh: Trung Nguyên.
Tại diễn đàn, đại diện các địa phương, doanh nghiệp của Nhật Bản đã giới thiệu những kinh nghiệm, giải pháp đang triển khai liên quan đến thích ứng biến đổi khí hậu. Trong đó, tỉnh Shiga, Nhật Bản đã chia sẻ kinh nghiệm về quản lý môi trường nước, kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải và phát triển xanh.
Tỉnh Yamanashi mang đến góc nhìn tiên tiến về công nghệ sản xuất hydro xanh,và các mô hình sản xuất, tiêu thụ năng lượng sạch đầy triển vọng cho nhiều địa phương của Việt Nam. Pacific Consultants giới thiệu các giải pháp hiện đại về trữ nước mưa, chống ngập và cảnh báo sớm, những công nghệ phù hợp với điều kiện thiên tai ngày càng phức tạp tại Việt Nam. Ngân hàng JBIC chia sẻ định hướng hỗ trợ tài chính xanh, chuyển đổi năng lượng và hợp tác công - tư trong khuôn khổ AZEC/GX, mở ra cơ hội hợp tác quan trọng cho các địa phương của hai nước.
Các đại biểu của hai nước cùng chung nhận định rằng lĩnh vực ứng phó biến đổi khí hậu có nhiều tiềm năng và là trụ cột quan trọng của quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện giữa Việt Nam - Nhật Bản. Đây sẽ là những tiền đề để các hoạt động hợp tác cấp địa phương sớm được chuyển hóa thành những dự án, sáng kiến hợp tác thiết thực, mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân, đặc biệt là tại những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu.
