Chiều 21/11, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Diễn đàn “Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước” tại Hà Nội.
Chia sẻ tại diễn đàn, ông Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhấn mạnh bối cảnh thời tiết năm nay “dị thường và cực đoan” với chuỗi bão số 5, 9, 10, 11 di chuyển rất nhanh, quỹ đạo khác hẳn quy luật nhiều năm, mưa lớn, mưa cực đoan lặp đi lặp lại, nhiều nơi ghi nhận giá trị “lịch sử”. Ngay cả ĐBSCL cũng xuất hiện hiện tượng thủy triều bất thường.
Trong bối cảnh đó, câu chuyện quản lý, vận hành an toàn đập, hồ chứa đứng trước yêu cầu hoàn toàn mới. Theo ông Phong, Diễn đàn lần này nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 57 về chuyển đổi số và nhiệm vụ bảo đảm an toàn đập, hồ chứa.
Ông Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi phát biểu tại Diễn đàn. Ảnh: Tùng Đinh.
Về kết quả, hệ thống hồ chứa thủy lợi trong hai năm qua cơ bản tuân thủ quy trình vận hành, nhiều hồ như Cấm Sơn, Núi Cốc, Tả Trạch… đã phát huy tốt vai trò cắt giảm lũ, có hồ giảm tới hàng chục phần trăm lưu lượng xả so với lưu lượng về hồ, góp phần quan trọng bảo vệ hạ du.
Tuy vậy, hiệu quả cắt lũ nhìn tổng thể “vẫn chưa đạt kỳ vọng”, nhất là với những hồ chỉ có tràn tự do, không có cửa van điều tiết, hoặc những hồ chưa chủ động hạ mực nước đón lũ do thiếu tự tin về dự báo. Ông chỉ rõ một loạt vấn đề mang tính căn cơ.
Thứ nhất, nhiều quy trình vận hành hồ đơn và liên hồ hiện nay được xây dựng trên chuỗi số liệu lịch sử cũ, chưa phản ánh các giá trị cực trị mới trong 2-3 năm gần đây, khi mưa có thể gấp 4-6 lần trung bình tháng và lũ vượt xa các kỷ lục trước đó. Điều này đòi hỏi phải xem xét lại cách xác định tần suất, xác suất thiết kế, cả trong quy hoạch, thiết kế công trình lẫn trong xây dựng, điều chỉnh quy trình vận hành.
Thứ hai, quy trình hiện hành còn nặng tính “ổn định”, trong khi thực tế số liệu mưa, lũ biến động rất nhanh, yêu cầu cách tiếp cận vận hành linh hoạt hơn, nhưng vẫn phải ưu tiên an toàn hạ du theo đúng chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Nhà nước.
Về định hướng, ông Phong cho rằng cần chuyển mạnh sang tiếp cận “quản lý rủi ro và quản trị rủi ro”, quản lý thống nhất theo lưu vực và liên lưu vực sông, thay vì chỉ nhìn từng hồ hay từng ngành. Các giải pháp phải kết hợp cả “phần cứng” và “phần mềm”: vừa cải tạo, nâng cấp công trình phù hợp với yêu cầu mới, vừa đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, dữ liệu và mô hình dự báo. Nhiệm vụ của hồ chứa phải được xác định rõ là đa mục tiêu: cắt giảm lũ và đảm bảo an toàn công trình, bảo vệ hạ du, đồng thời cấp nước cho dân sinh, sản xuất.
Từ đó, cần nghiên cứu nâng dung tích phòng lũ ở nhiều hồ bằng cách xem xét sử dụng linh hoạt khoảng chênh giữa mực nước dâng bình thường và mực nước lũ thiết kế, thay vì chỉ “giữ an toàn” theo cách cũ.
Các đại biểu tham gia diễn đàn chiều 21/11. Ảnh: Tùng Đinh.
Liên quan đến nội dung chuyển đổi số, Cục đã gắn mã định danh cho khoảng một nửa trong số hơn 86.000 công trình, đang phối hợp để hoàn thiện chuẩn cơ sở dữ liệu ngành, trước hết là với các hồ chứa. Định hướng tới đây là xây dựng một cơ sở dữ liệu dùng chung, với định dạng thống nhất, các địa phương cùng cập nhật, và một phần mềm hỗ trợ ra quyết định dùng chung cho quản lý, vận hành hồ chứa.
Nhà nước sẽ hạn chế đầu tư dàn trải vào cảm biến, trạm đo, SCADA; thay vào đó, sẽ “mua dịch vụ” dữ liệu và dịch vụ hỗ trợ ra quyết định từ doanh nghiệp công nghệ, đúng tinh thần xã hội hóa chuyển đổi số: không mua thiết bị, mà mua giải pháp.
Cùng với đó, ông yêu cầu phải nâng cao năng lực dự báo - cảnh báo, kết nối và khai thác hiệu quả dữ liệu từ các hệ thống như Vrain, các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ dự báo, các mô hình mưa - dòng chảy và thủy lực. Mục tiêu là từng bước chuyển từ “dự báo” sang mức độ “thông báo đủ tin cậy” để đơn vị vận hành có thể mạnh dạn hạ mực nước hồ đón lũ, tận dụng tối đa dung tích phòng lũ nhưng vẫn an toàn.
Về thể chế, ông Phong cho biết, Bộ dự kiến sẽ trình Quốc hội sửa đổi Luật Thủy lợi vào giai đoạn 2027-2028 và xem xét sửa đổi, thay thế Nghị định 114 sau khi tổng kết đầy đủ những diễn biến cực đoan vừa qua. Những vấn đề như cơ chế điều chỉnh mực nước trước lũ, vận hành linh hoạt, nâng dung tích phòng lũ, chuẩn hóa cơ sở dữ liệu và phần mềm dùng chung sẽ được nghiên cứu đưa vào các văn bản này.
Trên cơ sở những ý kiến tại Diễn đàn, Cục sẽ tổng hợp, sắp xếp thành kế hoạch cụ thể để tham mưu lãnh đạo Bộ chỉ đạo trong thời gian tới, với mục tiêu là khi ngồi lại sau vài năm nữa, có thể nhìn thấy rõ những bước tiến trong bảo đảm an toàn đập, hồ chứa và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.
