Tích hợp hai chương trình quốc gia, hướng tới nông thôn hiện đại

Đổi mới tư duy quản trị và mô hình tích hợp 2 chương trình quốc gia

Thực hiện kết luận của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và hai phong trào lớn “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” cùng “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau” giai đoạn 2021-2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ trì xây dựng Báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035. Đây là bước đi quan trọng trong quá trình chuẩn bị thể chế, khung khổ pháp lý và phương thức triển khai mới, bảo đảm phù hợp với Luật Đầu tư công và các quy định hiện hành.

Chương trình được xác định triển khai trên phạm vi toàn quốc, bao trùm 34 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, 2.621 xã, 687 phường, 13 đặc khu và toàn bộ thôn, bản. Phạm vi rộng lớn cho thấy quy mô và tính bao trùm, đồng thời đòi hỏi một cách tiếp cận đột phá, khắc phục hạn chế còn tồn tại trong giai đoạn trước như tỷ lệ tái nghèo cao ở một số địa bàn, tiến độ giải ngân chậm, nhận thức chưa đầy đủ của một số cấp ủy, chính quyền hay tình trạng phong trào còn nặng về hình thức.

Một trong những điểm mới có tính nền tảng của giai đoạn 2026-2035 là mô hình quản trị được thiết kế theo cơ chế hai cấp chính quyền (tỉnh, xã), thực hiện nguyên tắc “6 rõ” – rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ kết quả. Lần đầu tiên, công cụ giám sát số hóa và công khai dữ liệu theo thời gian thực được đưa vào như một phương thức bảo đảm minh bạch, giảm chồng chéo và nâng cao hiệu quả điều hành.

Đáng chú ý, giai đoạn này đánh dấu việc tích hợp hai chương trình mục tiêu quốc gia thành một chương trình thống nhất. Đây không chỉ là sự sắp xếp về mặt hành chính mà còn là sự khẳng định quan điểm phát triển: giảm nghèo bền vững là mục tiêu cốt lõi, trong khi xây dựng nông thôn mới đóng vai trò khung phát triển bao trùm, tạo không gian để gắn kết tăng trưởng kinh tế nông thôn với nâng cao thu nhập và giảm nghèo đa chiều. Việc lồng ghép này giúp tránh tình trạng dàn trải nguồn lực, đồng thời hướng đến giải pháp thực chất, tập trung vào nhóm đối tượng yếu thế, bảo đảm tính bền vững.

Cùng với đó, bộ tiêu chí quốc gia giai đoạn 2026-2030 được thiết kế lại theo ba nhóm xã đặc thù, phù hợp với điều kiện phát triển và đặc điểm địa bàn. Đây là bước chuyển quan trọng từ tư duy “một bộ tiêu chí cho mọi xã” sang cách tiếp cận linh hoạt, đặt thực tiễn làm trung tâm. Ngoài chuẩn xã nông thôn mới, chương trình còn thí điểm mô hình “xã nông thôn mới hiện đại” với yêu cầu vượt trội về hạ tầng thông minh, cảnh quan sinh thái, dịch vụ công, văn hóa tiên tiến, đồng thời nghiên cứu bổ sung các chỉ số “hạnh phúc, an sinh, bao trùm” làm căn cứ đánh giá chất lượng phát triển.

Điểm nhấn khác của chương trình là định hướng công nghệ và tăng trưởng xanh. Các nội dung mới tập trung vào ứng dụng khoa học – công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số toàn diện, đồng thời lồng ghép với kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp và các chuẩn mực phát triển bền vững quốc tế. Một số mô hình thí điểm như “thôn thông minh”, “làng hạnh phúc” gắn với thương mại điện tử, truy xuất nguồn gốc hay phát triển sinh kế số đang được nghiên cứu nhằm mở ra hướng đi hiện đại cho nông thôn Việt Nam.

Song hành với đó là tư tưởng phân cấp, phân quyền mạnh mẽ. Trung ương giữ vai trò xây dựng khung, ban hành quy chuẩn và định mức phân bổ nguồn lực, còn địa phương được trao quyền tự quyết tối đa, từ khâu tổ chức đến lựa chọn giải pháp cụ thể, gắn liền với điều kiện thực tế. Cách tiếp cận này giúp phát huy vai trò chủ thể của người dân và chính quyền địa phương, đồng thời tạo cơ chế khuyến khích, khen thưởng và chế tài rõ ràng đối với các đơn vị tiên tiến hoặc chậm tiến độ.

Đổi mới tư duy, tránh lặp lại mô hình cũ

Trong cuộc họp thảo luận về báo cáo đề xuất, nhiều ý kiến lãnh đạo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới tư duy và cách tiếp cận. Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đưa ra nhiều gợi mở. Ông lưu ý không nên ôm đồm quá nhiều tiêu chí gây khó khăn cho địa phương, tránh tình trạng xây dựng bộ tiêu chí để chạy theo thành tích. Thay vào đó, cần lựa chọn những tiêu chí phù hợp với điều kiện dân cư, địa lý, bảo đảm khả năng triển khai thực chất. Ông nhấn mạnh yêu cầu tiên phong trong chuyển đổi số, song phải phù hợp, tránh ban hành chính sách rồi để người dân “tự bơi”. Kinh nghiệm quốc tế, trong đó có Thái Lan, được cho là những bài học cần nghiên cứu kỹ lưỡng để tránh lặp lại vết xe đổ.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng cho rằng mục tiêu lớn nhất là nông thôn phải khởi sắc, người dân có cuộc sống ấm no, nông nghiệp ngày càng hiện đại. Để đạt được, chương trình cần phát huy thành quả những năm qua, đồng thời khắc phục tồn tại, nhất là trong cơ chế huy động nguồn lực và phân cấp phân quyền rõ ràng. Ông nhấn mạnh, người nông dân phải thực sự trở thành chủ thể kiến tạo cuộc sống của chính mình, còn chính quyền địa phương phải đóng vai trò quyết định, chủ động và linh hoạt.

Theo Thứ trưởng, điểm cốt lõi của giai đoạn mới là sự lồng ghép hai chương trình không dàn trải mà trọng tâm, trọng điểm, đúng đối tượng. Thay đổi bộ tiêu chí quốc gia được coi là tất yếu để chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang phát triển nông nghiệp xanh, tuần hoàn, tiết chế. Các nhóm tiêu chí sẽ có sự linh hoạt phù hợp với từng địa bàn, giúp địa phương chủ động lựa chọn mô hình đầu tư hiệu quả, thay vì áp dụng một khuôn mẫu cứng nhắc. Quan điểm xuyên suốt là giảm thủ tục rườm rà, tránh lặp lại vòng luẩn quẩn “thiết kế đề án – giải ngân – tổng kết”, mà tập trung vào chất lượng triển khai thực tế.

Từ góc nhìn truyền thông, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường Lê Trọng Đảm khẳng định việc tích hợp hai chương trình là quan điểm đúng đắn, vừa đáp ứng yêu cầu thực tiễn vừa phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về giảm bất bình đẳng và phát triển bao trùm. Ông cho rằng báo chí có vai trò quan trọng trong việc đồng hành, lan tỏa thông tin, giúp người dân hiểu rõ mục tiêu, cách làm, từ đó nâng cao sự tham gia của cộng đồng. Đây cũng là khâu mà Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhiều lần nhấn mạnh: cần truyền thông để chính sách trở nên dễ hiểu, dễ tiếp thu, thay vì phức tạp hóa bằng những khái niệm xa rời thực tiễn.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan chỉ đạo: các đồng chí tiếp tục đổi mới tư duy, đảm bảo một hệ sinh thái chính sách mới, cách nhìn mới, tránh lặp lại mô hình cũ. Ông nhấn mạnh sự cần thiết của công nghệ, trí tuệ nhân tạo trong phân tích rủi ro, thiết kế giải pháp và tạo không gian phát triển mới cho nông thôn. Tư duy đổi mới đó, theo ông, chính là động lực để chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026-2035 không chỉ là sự kế thừa mà còn là bước nhảy vọt, đặt nền móng cho một giai đoạn phát triển bền vững, bao trùm và hiện đại của nông thôn Việt Nam.