Thủy lợi Nam Nghệ An chất chồng lo toan

Bộn bề khó khăn

Hệ thống Thủy lợi Nam Nghệ An tổng quy mô hơn 82.400 ha, có nhiệm vụ cấp nước tưới cho 24.400 ha đất canh tác nông nghiệp, tạo nguồn cấp nước sinh hoạt, nuôi trồng thủy sản, phát triển công nghiệp, du lịch. Mặt khác phải đảm đương nhiệm vụ tiêu, thoát lũ cho gần 71.500 ha đất tự nhiên, cũng như giảm thiểu một phần thiệt hại do bão lũ cho nhiều vùng trong phạm vi.

Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An được tỉnh Nghệ An “chọn mặt gửi vàng” khi giao quán xuyến phần lớn diện tích của hệ thống này (gần 70.000 ha). Khác với các hệ thống công trình thủy lợi tự chảy trên địa bàn, trong phạm vi quản lý của công ty cơ bản phải sử dụng bơm điện 100% mới đảm bảo hoạt động thường xuyên, liên tục. Tính ra để vận hành 44 trạm bơm điện, trên 150 máy bơm, tổ hợp bơm sẽ “phát sinh” trên dưới chục tỷ đồng/năm, đây thực sự là bài toán cực kỳ nan giải, nhất là khi giá thủy lợi phí vẫn bèo bọt một mức như 10 năm trước. 

Việc sử dụng thiết bị, máy móc trên toàn tuyến đồng nghĩa phụ thuộc hoàn toàn vào thủy triều, con nước, không muốn xôi hỏng bỏng không bắt buộc công ty phải bố trí đủ nhân lực, cắt cử công nhân túc trực thường xuyên tại hệ thống 3 ca/ngày để vận hành đúng nhịp.

Ở phạm trù khác, phần lớn hệ thống công trình của Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An có tuổi đời 60 - 70 năm, thậm chí nhiều hạng mục đã được xây dựng gần cả thế kỷ. Chịu sự tác động trường kỳ, âm ỉ của thời gian, chiến tranh và thiên tai, nhiều hạng mục đến nay đã xuống cấp, rệu rã trông thấy.

Nhu cầu đầu tư, nâng cấp là điều thực sự cấp thiết, ngặt nỗi đây là phạm trù vượt ngoài tầm với của doanh nghiệp, thậm chí đến cấp tỉnh cũng khó bề xoay xở. Điều này được thể hiện qua kinh phí nhỏ giọt mà UBND tỉnh điều tiết cho đơn vị để phục vụ công tác duy tu, bảo dưỡng hàng năm, quả thực chẳng khác nào muối bỏ bể. 

Ngân sách Nhà nước phân bổ cho lĩnh vực thủy lợi có hạn, nhằm vận hành xuyên suốt hệ thống trên địa bàn bắt buộc các cấp, ngành tỉnh Nghệ An phải linh hoạt kêu gọi dưới nhiều hình thức. Từ kết quả trước đó, nhiệm kỳ 2021-2025 Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An tiếp tục tham mưu UBND tỉnh đề xuất JICA thực hiện các dự án thu hút đầu tư trọng điểm, nổi bật là dự án Khôi phục nâng cấp hệ thống thủy lợi Nam Nghệ An với tổng chi phí khoảng 3.500 tỷ đồng.  

Công trình xung yếu đồng loạt “kêu cứu”

Mối lo thường trực của Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An nằm ở công trình thủy lợi đầu mối Bara Nghi Quang, thuộc địa bàn xã Hải Lộc. Công trình xây dựng từ năm 1992, đến năm 1997 đưa vào vận hành phục vụ sản xuất, chính thức bàn giao cho doanh nghiệp quản lý từ tháng 5/2002.

Bara Nghi Quang có chức năng ngăn mặn giữ ngọt, tạo nguồn nước tưới, tiêu úng thoát lũ cho 23.000 ha diện tích đất canh tác vùng Nam Nghệ An, chưa kể phục vụ giao thông thủy bộ. Ghi nhận tình hình được biết, cửa cung Bara được thay mới năm 2022 có khẩu độ B=6m, H= 7m, hệ thống đóng mở tời cáp 10T hiện vận hành tốt.

Tuy nhiên diễn biến tại phần cửa van lại hoàn toàn trái ngược. Riêng 12 cửa tự động, xây dựng bằng bê tông cốt thép (kích thước 4x6,2 m), vận hành tự động theo chế độ con triều hiện đã hư hỏng hoàn toàn. Trong khi đó, hệ thống cửa van phẳng bằng thép phía hạ lưu cống mới đảm bảo khoảng 50% nhu cầu đặt ra.

Tương tự là thực trạng tại cụm công trình Bara Bến Thủy. Đây là công trình thủy lợi quy mô 8 cửa bê tông (mỗi cửa có kích thước: BxH=4m x 5m vận hành 4 tời quay tay trợ lực loại tời 3 tấn); 1 cửa cung (kích thức: BxH = 5m x 4m, vận hành bằng điện); 2 cửa âu thông thuyền (mỗi cửa có kích thức: BxH = 5m x 4,5m, vận hành bằng điện).

Với chiều rộng cống lên đến 34,6 m, về lý thuyết Bara Bến Thủy đủ khả năng đáp ứng tiêu úng cho diện tích 3.200 ha với lưu lượng tiêu khoảng 256 m3/s. Tuy nhiên lâu dài rất khó đảm đương, nhất là khi toàn bộ hệ thống cụm công trình đều xuống cấp nghiêm trọng. Muốn phát huy tối đa lợi ích công trình đòi hỏi phải vận dụng “2 trong 1”, cùng lúc tiến hành sửa chữa, nâng cấp tại chỗ, đồng thời cải tạo, mở rộng hệ thống trạm bơm tiêu úng Hưng Lợi nhằm giảm tải cho Bara Bến Thủy.

Tiếp nữa là trạm bơm Hưng Châu, nằm trên địa bàn xã Lam Thành của huyện Hưng Nguyên cũ. Trạm bơm gồm 8 tổ máy, lưu lượng mỗi tổ máy 8.000 m3/h, có nhiệm vụ tiêu thoát nước cho khoảng 2.490 ha diện tích đất canh tác và đất ở của xã Lam Thành.

Công trình này được xây dựng từ năm 1978, chính thức đưa vào sử dụng từ năm 1980. Tiến hành khảo sát cho thấy hệ thống máy số 2, 4, 5, 7 bị hỏng hóc ở phần hầm và tủ điện, hiện trạng không vận hành được. Ngoài ra, nắp P của máy số 1, 2, 3, 4, 5 bị han rỉ nhiều cấp độ, thậm chí nhiều điểm hư hỏng nặng gây sự cố rò nước rất nguy hiểm.

Từ thực tế trên, Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An xác định phải khẩn trương thay thế đồng bộ 4 tổ máy bơm trục đứng (đảm bảo lưu lượng mỗi máy 8.000 m3/h) và bổ sung các trang thiết bị vận hành kèm theo. Cùng lúc phải thay thế cửa đi, cửa sổ, lợp mái chống thấm trạm bơm, sau nữa là nâng cấp tuyến kênh dẫn vào khu vực bể hút với chiều dài khoảng 400 m.

Ông Tạ Duy Hiền, Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Thủy lợi Nam Nghệ An thừa nhận thực trạng hiện hữu tại các công trình thủy lợi đầu mối Bara Nghi Quang, Bara Bến Thủy và trạm bơm Hưng Châu cho biết: “Trước mùa mưa bão đơn vị đều chủ động bảo dưỡng, sửa chữa để hạn chế rủi ro. Trong mùa mưa bão, Ban lãnh đạo nhiều lần trực tiếp xuống hiện trường nắm bắt tình hình, qua đó chỉ đạo công nhân, người lao động vớt bèo, cây cối, rác thải trôi dạt ở thượng nguồn về nhằm khơi thông dòng chảy và vận hành bơm tiêu chống úng. Đây là những công trình trọng điểm nhưng nhiều hạng mục đã xuống cấp thấy rõ, lâu dài cần được sửa chữa dứt điểm nhằm đảm bảo mục tiêu ngăn mặn, giữ ngọt cũng như giữ an toàn hệ thống trước thiên tai”.