Nhà máy chế biến chanh dây của Nafoods với công suất khoảng gần 500 tấn/ngày. Ảnh: Tuấn Anh.
Sụt giảm chanh dây
Từ năm 2024 đến nay, sản lượng chanh dây của tỉnh Gia Lai sụt giảm mạnh khiến nhiều nhà máy chế biến với công suất lớn đóng chân trên địa bàn phải hoạt động cầm chừng, điều này gây khó khăn cho mục tiêu tăng trưởng.
Nguyên nhân bắt nguồn từ cuối năm 2022 đến năm 2023, khi thấy sức hấp dẫn từ cây chanh dây, nhiều hộ dân đã ồ ạt mở rộng diện tích để tạo ra cơn sốt rất lớn. Hậu quả, giá chanh dây sau đó sụt giảm mạnh, thậm chí người dân không mặn mà thu hoạch vì thua lỗ. Cũng kể từ đó, những vườn chanh dây đã bị phá bỏ để nhường chỗ cho những cây trồng khác như: Cà phê, sầu riêng… cho giá trị kinh tế cao và ổn địn hơn.
Mặc dù sau này, giá chanh dây đã tăng cao trở lại, hiện đang dao động ở mức 16-17 ngàn đồng/kg (chanh múc), thậm chí có thời điểm lên đến 26-27 ngàn đồng/kg nhưng người dân không dám mạo hiểm mà chỉ thực hiện trồng xen canh. Điều này khiến việc thu mua nguyên liệu của các nhà máy đang gặp khó khăn do nguồn cung hạn chế.
Ông Lưu Quốc Thạnh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Quicornac (Khu Công nghiệp Trà Đa, TP. Pleiku) cho biết, nhà máy Quicornac có công suất khoảng 500 tấn/ngày, nhưng 2 năm vừa qua nguồn cung không đủ để phục vụ chế biến chanh dây.
Cụ thể, năm 2024, chanh dây chỉ đáp ứng cho nhà máy được 40% sản lượng. Đến năm 2025, tín hiệu có tích cực khi người dân trồng chanh dây nhiều hơn, nhưng cũng chỉ đáp ứng cho nhà máy khoảng 50-60% sản lượng.
“Thời điểm này, dù giá đang rất cao nhưng người dân đã thu hoạch xong, chuẩn bị phá bỏ để trồng mới, chỉ còn sót lại những quả chanh kém chất lượng nên nhà máy đang rất chật vật vì không có nguyên liệu để chế biến”, ông Thạnh chia sẻ.
Nguồn nguyên liệu chanh dây sụt giảm không đáp ứng đủ cho các nhà máy chế biến. Ảnh: Tuấn Anh.
Tương tự, ông Hồ Hải Quân, Giám đốc Công ty Cổ phần Nafoods Tây Nguyên (xã An Phú, TP. Pleiku) cho biết, thời điểm hiện tại, chu kỳ thu hoạch chanh dây đã gần kết thúc, chỉ còn sót lại những quả chanh dây kém chất lượng nên khó phục vụ cho việc chế biến. Cùng với việc giá chanh dây đang cao nên Nafoods chỉ lựa chọn thu mua mỗi ngày khoảng 10 tấn.
“Chính vì khan hiếm nguyên liệu để chế biến, năm nay Nafoods đã tập trung nhiều hơn vào khâu bán giống, đồng thời giảm giá để kích cầu cho người dân trồng chanh dây nhiều hơn. Như vậy, hy vọng năm sau mới có nguồn nguyên liệu dồi dào để nhà máy thu mua, phục vụ chế biến”, ông Quân chia sẻ.
Cơ hội cho cây chanh dây?
Thời gian gần đây, giá chanh dây luôn duy trì ở mức từ 12-18 ngàn đồng/kg, đây là tín hiệu lạc quan để người nông dân quay trở lại với loại cây này. Mặt khác, các nhà máy chế biến cũng đã kích cầu bằng cách liên kết với các HTX, tổ hợp tác để khôi phục diện tích chanh dây.
Theo ông Hồ Hải Quân, giải pháp căn cơ nhất để phát triển bền vững ngành hàng chanh dây là người dân không nên ồ ạt trồng và trồng cùng một thời điểm, khi đó sẽ tạo ra những rủi ro cục bộ, dễ bị ép giá.
“Chỉ có như vậy, ngành hàng chanh dây mới duy trì được lâu dài, chứ để người dân trồng mà thua lỗ thì không thể bền vững được”, ông Quân nói và cho biết, dù giá chanh dây có thể thay đổi nhưng Nafoods vẫn quyết tâm cân đối và không để người dân thua lỗ.
Chanh dây đang có cơ hội mở rộng diện tích sản xuất. Ảnh: Tuấn Anh.
Để ngành hàng chanh dây phát triển bền vững, ông Lưu Quốc Thạnh cho rằng, cần có giải pháp phù hợp cho cả người dân và nhà máy chế biến. Theo đó, các cơ quan ban ngành ở Gia Lai cần phải khảo sát kỹ hơn về nhu cầu tiêu thụ của các nhà máy để từ đó phát triển diện tích chanh dây tương ứng phục vụ cho chế biến. Còn nếu thấy giá chanh cao, người dân ồ ạt trồng và ngược lại giá xuống thấp thì phá bỏ, như vậy khó mà bền vững được.
“Phải tính toán làm sao để diện tích trồng chanh dây vừa đủ phục vụ cho các nhà máy, khi đó giá cả mới thực sự bền vững. Còn việc nhà máy thu mua giá cao hay thấp thì lợi nhuận cũng như nhau. Thậm chí, giá cả chanh dây thay đổi quá nhanh lại mang đến nhiều rủi ro cho các nhà máy”, ông Thạnh chia sẻ.
Thời gian qua, ngành nông nghiệp tỉnh Gia Lai đã triển khai nhiều giải pháp giúp cây chanh dây phát triển bền vững như tăng cường tuyên truyền về liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời, nâng cao năng lực của tổ chức sản xuất, trọng tâm là HTX.
Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai cho biết, người dân cần phải thay đổi thói quen sản xuất theo phong trào. Phải có sự định hướng từ thị trường và kế hoạch của địa phương, cũng như khuyến cáo của các cơ quan chuyên môn. Thay vì tăng diện tích, sản lượng thì tập trung tổ chức lại sản xuất, liên kết, chuẩn hóa quy trình từ lúc canh tác, thu hoạch đến bảo quản, chế biến, vận chuyển, phân phối sản phẩm nhằm nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng và lợi nhuận cao nhất có thể.
Theo báo cáo của ngành nông nghiệp tỉnh Gia Lai, toàn tỉnh hiện có khoảng hơn 5.400ha chanh dây. Mục tiêu đến năm 2030, diện tích chanh dây trên địa bàn tỉnh khoảng 30.000ha, trong đó diện tích cho sản phẩm khoảng hơn 26.500ha với sản lượng ước đạt khoảng hơn 2,1 triệu tấn.
