‘Sóng đồng bằng’ tái hiện không gian lịch sử Nam bộ

“Sóng đồng bằng” là tiểu thuyết thứ ba của tác giả Vũ Thành Sơn, sau hai cuốn “Căn nhà giữa những đám mây” và “Cơn mưa bội bạc”. Vũ Thành Sơn từng là cán bộ ngoại giao. Ông cầm bút khi đã nghỉ hưu và nhanh chóng định vị phong cách viết trong lòng công chúng văn chương.

“Sóng đồng bằng” đậm chất suy tư về một giai đoạn nhiều tao loạn ở châu thổ sông Cửu Long. Bằng giọng văn trầm tĩnh, sắc sảo, tác giả Vũ Thành Sơn đã tái hiện đời sống và không khí đấu tranh yêu nước ở vùng đất này, soi tỏ những phận người chìm nổi trong dòng chảy lịch sử.

Mảnh đất Nam Bộ là vùng đất nhiều người tứ xứ đến khai hoang, lập nghiệp. Xuyên suốt tác phẩm “Sóng đồng bằng”, dễ dàng bắt gặp những người có xuất thân khác biệt sống hòa hợp bên nhau. Mỗi một nhân vật đều có tính tiêu biểu, đại diện cho thành phần cư dân đa dạng của Nam Bộ.

Đó là gia đình ông Út, vốn là những lưu dân thuộc dòng họ Nguyễn một thời hưng thịnh, nhiều đời được nhiều người nể trọng vì biết hốt thuốc chữa bệnh. Đó là gia đình ông Tài - tổ tiên là dân đồn điền ngoài Ngũ Quảng, mang dòng máu Lương Sơn Bạc phiêu lưu, từng quy y theo Phật Thần Tây An và ẩn mình khi khởi nghĩa thất bại. Đó là ông Tây Bernard sống kín đáo và thân thiện, hay đi loanh quanh chụp hình, ghi chép. Đó là những người Tàu đã tha hương phát triển kinh doanh, tạo thành những khu phố hoạt động nhộn nhịp và những bang hội có sức ảnh hưởng lớn. Ông tú già thuộc lớp cựu học, mở lớp dạy chữ thánh hiền. Những phú nông giàu có, hào sảng…

Bối cảnh “Sóng đồng bằng” được miêu tả: “Cả miệt châu thổ sông nước hẻo lánh nhờ sự đi lại thuận tiện bỗng trở nên sầm uất chợ búa buôn bán, những kẻ tứ chiếng giang hồ hay kẻ có óc phiêu lưu từ tứ xứ tìm kiếm cơ hội để thay đổi số phận ở miền đất mới, chưa kể đám thợ thầy, cặp ràng ở khắp nơi cùng chốn theo xáng cạp đào kinh cũng ùn ùn kéo tới làm sôi động vùng biên viễn. Chưa đi tới khu phố người Tàu nhưng từ xa đã nghe thấy tiếng khua ồn ào của những đôi dép gỗ trên mặt đường, mùi của hoành thánh mì và da vịt nướng.

Những người khẩn hoang mở cõi, những người đời sau kín tiếng của dòng họ Nguyễn, người Tây người Tàu, người làm ăn người dạy học, bậc trí thức kẻ lưu manh, thánh thần thật giả… tất cả làm nên bức tranh sinh động về xã hội thuở bấy giờ. Đây là chân dung một con người của “Sóng đồng bằng” được nhìn cận cảnh: “Ông thuộc vào thế hệ những người khẩn đất đầu tiên ở vùng này, chữ nghĩa không bao nhiêu nhưng giỏi giang cần kiệm, làm nên từ hai bàn tay trắng khi nó chỉ toàn lau sậy, bùn sình, rắn rít với thú dữ.

Cha của Tài là người có óc thực tế, quý trọng những người biết làm ăn, coi gạo thóc làm ra từ chân tay cao hơn chữ nghĩa phù phiếm. Kinh nghiệm sống từ đời cha ông ở cái xứ cùng trời cuối đất, lênh đênh bèo nước biết về đâu này cũng đã cho ông bài học sống còn là không thể giao phó số phận của mình cho đám quan lại chuyên nghề múa mép mị dân. Ông truyền cho con cái lòng can trường và tự tin vào sức mạnh của bản thân”.

Thế nhưng, những con người cần cù và chất phác ấy phải đối diện với thực trạng “pháp sư, phù thủy xuất hiện khắp nơi như được mùa; lại còn có kẻ vỗ ngực tự xưng có phép mình đồng da sắt bất chấp mũi tên hòn đạn lôi kéo theo được cả một đám đông ngu muội dấy loạn rốt cuộc cũng bị thực dân bắn chết, quăng thây ra ngoài chợ giữa thanh thiên bạch nhật. Thời buổi vàng thau lẫn lộn, vua quan bạc nhược, kẻ sĩ lơ láo… dân đen chẳng còn biết dựa vào ai”.

Đặt vào buổi hỗn loạn đó, tất cả những con người nói trên đều phải vật lộn, xoay xở để giữ mình, để sống qua ngày đoạn tháng. Sức người nhỏ bé trước sức mạnh của thiên nhiên và của thời đoạn, con người chỉ biết gồng mình cố làm tốt vai trò của bản thân.

Tất cả đã bị cuốn vào những con sóng dữ dội của thời đại. Kẻ sợ hãi, người bừng bừng nhiệt huyết. Người lẩn tránh, người nhập cuộc. Họ tụ lại bên nhau, rồi họ tan tác khắp nơi. Họ đấu tranh và thất bại, họ hy vọng và thất vọng. Những con người không ai nhớ mặt gọi tên đó đã viết nên một đoạn lịch sử của miền Nam.

Giữa những biến động dữ dội của thời cuộc, “Sóng đồng bằng” vẫn rộn ràng những sinh hoạt rất đời thường của con người từ mưu sinh, giải trí, đến văn hóa, tín ngưỡng. Các hoạt động mò cua, bắt ếch, đá cỏ gà, mót trứng vịt, đốt đồng… diễn ra giữa khung cảnh thiên nhiên sông nước miền Nam được tác giả Vũ Thành Sơn chăm chút đầy tình cảm, đánh thức ký ức tập thể về quê hương, nguồn gốc và truyền thống.

Đặc biệt, “Sóng đồng bằng” dành không ít sự ân cần cho những số phận bất hạnh: “Không có gạo ăn, người ta phải chống ghe xuồng đi câu, thả lưới đem tôm cá đổi lấy gạo, họ kiếm sông rạch xa xa ranh giới đất của điền chủ, nhưng nếu không may bị rình bắt gặp thì vẫn bị điền chủ cho tay chân đánh đập, tịch thu hết chài lưới, nơm, lọp... Có người đói quá phải đi mót mấy bông súng, củ co, củ bàng trừ cơm”.

Có thể khẳng định, “Sóng đồng bằng” là tiểu thuyết lịch sử giàu chất phong tục. Lựa chọn một giai đoạn khốc liệt và đầy biến động, “Sóng đồng bằng” không tập trung vào những nhân vật lẫy lừng, những sự kiện rung chuyển thời cuộc mà lại hướng về những con người bé nhỏ, bình thường. Qua câu chuyện cá nhân của họ, hình dung rõ thêm lực lượng yêu nước kháng Pháp - Nhật, đắm mình vào không khí sục sôi trong giai đoạn lịch sử bản lề của nước nhà, hòa vào đời sống của đất và người Nam Bộ một thời.