Kháng thuốc đang bước vào giai đoạn đáng lo ngại nhất trong nhiều thập kỷ, khi các hệ thống y tế, nông nghiệp và môi trường đều chứng kiến tốc độ đề kháng gia tăng nhanh, vượt khỏi khả năng kiểm soát của từng ngành riêng lẻ.
Tại sự kiện hưởng ứng Tuần lễ Thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc tổ chức ngày 24/11, cơ quan y tế và nông nghiệp Việt Nam cùng WHO, FAO và các đối tác đã đưa ra một thông điệp chung: nếu không hành động mạnh mẽ và có hệ thống ngay bây giờ, tương lai của “kỷ nguyên hậu kháng sinh” sẽ đến nhanh hơn dự đoán.
Sự kiện hưởng ứng Tuần lễ Thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc được tổ chức ngày 24/11 tại Hà Nội quy tụ đại diện các Bộ Y tế, Nông nghiệp - Môi trường, các tổ chức quốc tế... Ảnh: Linh Linh.
Kháng thuốc là “Đại dịch thầm lặng” đe dọa mọi tiến bộ điều trị y tế
Phát biểu tại hội thảo tổng kết hai năm triển khai Chiến lược quốc gia phòng, chống kháng thuốc (2023–2025), Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cảnh báo kháng thuốc đã trở thành một trong những thách thức nghiêm trọng nhất của y tế toàn cầu. Thứ trưởng mô tả đây là “đại dịch thầm lặng”, không tạo ra những làn sóng hỗn loạn như Covid-19 nhưng âm thầm bào mòn hiệu lực điều trị, gây hàng triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn thế giới.
Thứ trưởng nhắc lại thông điệp của WHO năm 2025: “Hành động ngay: Bảo vệ hiện tại, bảo đảm tương lai của chúng ta”, đồng thời chỉ ra 3 nguyên nhân cốt lõi làm gia tăng kháng thuốc: lạm dụng thuốc ở người và vật nuôi; vệ sinh - nước sạch chưa đảm bảo; và hệ thống giám sát chưa đồng bộ.
Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia phòng, chống kháng thuốc giai đoạn 2023 -2030 với bốn trụ cột: nâng cao nhận thức; củng cố giám sát; hạn chế lan truyền tác nhân gây bệnh; và sử dụng kháng sinh hợp lý trong cả y tế lẫn nông nghiệp. Đây là bước đi thể hiện cam kết chính trị mạnh mẽ, đồng thời định hướng rõ ràng cho hợp tác đa ngành theo mô hình Một Sức khỏe.
Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Linh Linh.
Theo Cục Quản lý Khám chữa bệnh (Bộ Y tế), hai năm triển khai chiến lược đã tạo ra sự thay đổi rõ nét. Cục trưởng Hà Anh Đức cho biết báo cáo năm 2024 của Bệnh viện Chợ Rẫy đã phát hiện những chủng vi khuẩn kháng gần như toàn bộ các nhóm kháng sinh hiện có - tín hiệu cho thấy Việt Nam đang đứng rất gần ranh giới của “kỷ nguyên hậu kháng sinh”.
Để đối phó, hệ thống giám sát quốc gia đã được mở rộng, các trung tâm xét nghiệm và mạng lưới trọng điểm được hoàn thiện, cho phép so sánh và chuẩn hóa dữ liệu giữa các bệnh viện. Công tác quản lý kê đơn và sử dụng kháng sinh dựa trên bằng chứng cũng được đẩy mạnh.
WHO nhắc lại cam kết tiếp tục hỗ trợ Việt Nam mở rộng xét nghiệm, tăng năng lực giám sát và thúc đẩy sử dụng kháng sinh đúng chỉ định, trong khi đó, Bộ Y tế khẳng định sẽ nâng cao vai trò điều phối, tăng truyền thông cộng đồng và huy động toàn xã hội, đúng tinh thần Chiến lược quốc gia và Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị.
Y tế - nông nghiệp - môi trường chung tay hành động chống kháng thuốc
Kháng thuốc không chỉ bắt nguồn từ bệnh viện, mà phần lớn còn được thúc đẩy bởi thói quen sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và việc quản lý chất thải chưa đúng chuẩn. Theo ông Vinod Ahuja, Trưởng đại diện FAO tại Việt Nam, đây là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất nông nghiệp, an toàn thực phẩm và sinh kế người dân. “Chỉ có hành động chung giữa y tế - nông nghiệp - môi trường mới giúp xây dựng khả năng chống chịu bền vững”, ông nói.
FAO đánh giá cao vai trò dẫn dắt của Chính phủ Việt Nam và cam kết hỗ trợ tiếp tục giảm sử dụng kháng sinh trong nông nghiệp, cải thiện thực hành an toàn sinh học và mở rộng mô hình Một Sức khỏe.
Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh kháng thuốc là vấn đề của toàn bộ hệ thống thực phẩm - môi trường - sức khỏe con người. Nếu không hành động ngay, “chi phí phải trả trong tương lai sẽ vô cùng lớn”.
Thông điệp xuyên suốt của các đại diện y tế - nông nghiệp - môi trường nhấn mạnh rõ ràng rằng, kháng thuốc không phải là vấn đề đơn ngành. Ảnh: Thanh niên.
Ngành nông nghiệp đã đạt được nhiều kết quả nổi bật thông qua Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý sử dụng kháng sinh và phòng, chống kháng thuốc trong nông nghiệp. Những nền tảng pháp lý quan trọng đã được hoàn thiện: Luật Chăn nuôi 2018 cấm dùng kháng sinh làm chất kích thích tăng trưởng; Nghị định 13/2020/NĐ-CP yêu cầu loại bỏ hoàn toàn kháng sinh phòng bệnh từ 1/1/2026; các thông tư quy định kê đơn - bán thuốc thú y được siết chặt. Bộ cũng phối hợp Bộ Y tế trình Thủ tướng ban hành Chiến lược quốc gia về phòng, chống kháng thuốc giai đoạn 2023- 2030, tầm nhìn 2045.
Năm 2024, Bộ đã trình ban hành Khung nghiên cứu sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi - thủy sản giai đoạn 2024-2030. Công tác truyền thông và đào tạo được đẩy mạnh, với tài liệu hướng dẫn sử dụng thuốc thú y an toàn, chương trình nâng cao nhận thức cộng đồng và kế hoạch tăng cường giám sát quốc gia giai đoạn 2025-2030.
Thông điệp xuyên suốt của các đại diện y tế - nông nghiệp - môi trường nhấn mạnh rõ ràng rằng, kháng thuốc không phải là vấn đề đơn ngành. Chỉ bằng cách liên kết hành động, đầu tư vào giám sát, thay đổi thực hành sản xuất và nâng cao nhận thức cộng đồng, Việt Nam mới có thể chặn đứng đà gia tăng của kháng thuốc và tránh được những hệ lụy nặng nề cho các thế hệ tiếp theo.
