Theo dữ liệu vừa được công bố bởi Xeneta và Marine Benchmark, lượng phát thải carbon từ ngành vận tải biển toàn cầu trong năm 2024 đã đạt mức cao nhất lịch sử là 240,6 triệu tấn, tăng 14% so với năm 2023 và vượt xa kỷ lục trước đó là 218,5 triệu tấn năm 2021.
Ngành vận tải biển toàn cầu đang chịu áp lực lớn trong mục tiêu giảm phát thải carbon. Ảnh: UNCTAD
Nguyên nhân chính xuất phát từ xung đột ở Biển Đỏ từ cuối năm 2023. Theo đó, hàng loạt tàu buộc phải đi vòng qua mũi Hảo Vọng, khiến quãng đường vận chuyển kéo dài, tiêu hao nhiên liệu nhiều hơn và làm phát thải tăng vọt. Cùng với đó, các chủ hàng gấp rút vận chuyển sớm để né rủi ro, khiến tổng khối lượng vận chuyển tăng 18% trong năm qua.
Các nhà phân tích cho rằng, con số này là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ trong bối cảnh Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) đặt mục tiêu đưa phát thải ròng của ngành về mức 0 vào khoảng năm 2050, đây được xem là một tham vọng đang ngày càng xa vời.
Tại cuộc họp Ủy ban Bảo vệ Môi trường Biển của IMO diễn ra ở London tháng 4 vừa qua, các quốc gia thành viên đã thống nhất mức cắt giảm cường độ nhiên liệu và mức phạt tài chính cho tàu không tuân thủ.
Cụ thể, từ năm 2028, các tàu phải giảm lượng nhiên liệu tiêu thụ trên mỗi đơn vị hàng hóa so với mốc năm 2008. Mức cơ bản (Tier 1) yêu cầu giảm 4%, với mức phạt 380 USD/tấn khí thải vượt ngưỡng. Mức tuân thủ (Tier 2) yêu cầu giảm 17%, phạt 100 USD/tấn hoặc buộc mua “đơn vị bù trừ phát thải”. Các tàu vượt chuẩn sẽ được cấp tín chỉ carbon để lưu trữ hoặc giao dịch. Mục tiêu dài hạn là giảm 65% cường độ carbon của ngành vào năm 2040.
Dữ liệu cũng cho thấy, tàu lớn nhất thế giới (trên 14.500 TEU) là nhóm có mức tăng phát thải mạnh nhất: +43% đối với tàu 14.500 - 20.000 TEU và +35% với tàu trên 20.000 TEU. Tuy nhiên, do các tàu này mới và tiết kiệm nhiên liệu hơn, chúng chỉ chiếm 18% tổng phát thải, dù chiếm 25% tổng công suất toàn cầu. Ngược lại, nhóm tàu trung bình (8.000 - 12.000 TEU) phát thải tới 51,3 triệu tấn CO2, tương đương hơn 1/5 tổng lượng phát thải ngành.
Phát thải CO2 từ ngành vận tải container đường biển tăng mạnh trở lại sau năm 2023, đặc biệt ở nhóm tàu lớn trên 14.500 TEU. Nguồn: Marine Benchmark.
Các chuyên gia cho rằng, phần lớn tăng trưởng phát thải có thể lý giải bằng việc tăng khối lượng vận chuyển, nhưng không hoàn toàn. Hiệu suất vận hành của tàu lớn giảm rõ rệt: tốc độ trung bình tăng 5%, hệ số khai thác tải giảm 10 điểm phần trăm do nhu cầu chiều về sụt giảm, khiến tàu chạy rỗng nhiều hơn.
Trong bối cảnh áp lực kinh tế và thuế quan từ Mỹ phủ bóng lên toàn ngành, việc cắt giảm carbon có thể chưa phải ưu tiên hàng đầu với các chủ hàng. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhấn mạnh họ vẫn có thể lồng ghép tiêu chí phát thải vào chiến lược mua vận tải, đặc biệt khi lựa chọn giữa những hãng có giá cước tương đương.
Dữ liệu từ Chỉ số Phát thải Carbon (CEI) cho thấy sự chênh lệch đáng kể giữa các hãng tàu, dù giá cước không luôn tỷ lệ với mức phát thải. Trong dài hạn, các doanh nghiệp logistics và chủ hàng được khuyến nghị coi việc giảm phát thải không chỉ là trách nhiệm môi trường, mà còn là yếu tố cạnh tranh mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
