Tin nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp qua đời đến với tôi không quá đột ngột. Cụ đại thọ 103 tuổi, là nhà báo cao tuổi nhất hiện nay, nhưng có cuộc chia tay vĩnh biệt nào mà không khỏi bùi ngùi? Nhất là ông cụ minh mẫn với nghề cho đến cả lần gặp sau cùng cách đây không lâu. Tôi có vài dịp trò chuyện cùng cụ tại nhà riêng. Cụ vui tính, bình luận chuyện quốc tế, chuyện trong nước vẫn sắc ngọt từng câu.
Đời làm báo sướng vậy đấy cậu ạ!
“Ông có còn nhớ gì về cuộc bầu cử Quốc hội đầu tiên năm 1946?”. Nghe tôi hỏi xong, ông đáp: “Nhớ quá đi chứ, quên làm sao được. Tôi may mắn được chứng kiến cả 2 cuộc bầu cử phải nói là sôi động nhất cả nước cách nhau đúng 30 năm: Bầu Quốc hội 1946 ở Hà Nội khi đó tôi là phóng viên của Việt Nam thông tấn xã (nay là Thông tấn xã Việt Nam) và bầu Quốc hội thống nhất đất nước ở Thành phố Hồ Chí Minh năm 1976 thì mình là phóng viên Báo Quân đội Nhân dân... Đời làm báo sướng vậy đấy cậu ạ!”.
Đúng là đời làm báo đã chọn ông gắn với nhiều sự kiện lịch sử mà nhiều người mơ ước. Ông có mặt ở Thủ đô Hà Nội những ngày Cách mạng tháng Tám 1945 sau đó là ngày bầu cử Quốc hội đầu tiên cũng tại Thủ đô.
Tròn 30 năm sau, ông có mặt tại Sài Gòn trong đoàn quân tiến vào và ông cũng chính là nhà báo có mặt chứng kiến cuộc bầu cử Quốc hội thống nhất nước nhà (25/4/1976). Xen vào đó, khi kết thúc cuộc kháng chiến chống Pháp, ông là nhà báo duy nhất được theo bước hành quân của Đại đoàn Quân Tiên Phong (f308) có mặt tại Đền Hùng sáng 19/9/1954. Chính tại địa danh lịch sử này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã bất ngờ đến với cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn Quân Tiên Phong để dặn dò đơn vị trước khi nhận nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô Hà Nội. Ngồi ngay cạnh Bác hôm đó, nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp đã tốc ký câu nói: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ nước” đăng Báo Quân đội Nhân dân.
Tác giả Kiều Mai Sơn (phải) hỏi chuyện Nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp tại nhà riêng vào năm 2023.
Những năm cuối đời, khi ông đã ở tuổi thọ ngoài thế kỷ, tôi thường ngại ngần quấy quả ông. Nhưng anh Nguyễn Khắc Minh con trai cụ luôn tạo điều kiện cho tôi được gặp cụ. Lần nào tôi mới rón rén đề xuất là anh nhắc tôi đến ngay với thông điệp: “Tuổi của ông cụ nhà anh giờ như ngọn đèn dầu đã cháy đến bấc rồi, có thể tắt bất cứ lúc nào. Phải tranh thủ hỏi chuyện ông cụ”. Trưa hôm đó, hai ông cháu cùng trò chuyện về cuốn sách ông viết chung với Nhà văn - Nhà báo Lê Kim: Mặt thật tướng nguỵ (Nxb Quân giải phóng, 1976).
Ôn lại những ngày sau chiến thắng 30/4/1975, vào dinh Hoa Lan hỏi chuyện Đại tướng Dương Văn Minh - Tổng thống cuối cùng của chế độ Việt Nam cộng hoà cùng nhiều tướng lĩnh khác của Quân lực miền Nam, ông phân loại tướng văn hoá và tướng võ biền. Với Chuẩn tướng Lê Minh Đảo, người chặn bước tiến của đại quân ta mùa xuân 1975 ở cứ điểm Xuân Lộc, ông cười nhẹ: “tướng ngổ”!
Ông cụ kể cho kẻ hậu sinh nghe những điều hay cùng dở của thế hệ mình, ông cụ cũng nói cả cái hay cái dở của chính cá nhân khi làm nghề với một sự bình thản của người hài hước:
- Lúc đó, để viết phê phán, mình bôi đen mấy tay tướng ngụy Sài Gòn thì kể cũng hơi quá tay!
Không quên lưu niệm kẻ chiến bại
Trong lễ vinh danh của Hội Truyền thông số Việt Nam sáng 15/4/2022, cụ Nguyễn Khắc Tiếp nói vo trên 15 phút mà vẫn mạch lạc khiến cho người nghe bất ngờ!
Nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp trong lễ vinh danh của Hội Truyền thông số Việt Nam ngày 15/4/2022.
Đời làm báo của ông có biết bao nhiêu câu chuyện đã quá lâu mới có dịp ôn lại cùng kẻ hậu sinh. Với riêng người viết bài này, ông kể lại lần làm phóng viên Việt Nam thông tấn xã cuối năm 1945 lên Tây Bắc cùng tướng Ngọc Sơn. Thuở ấy, tướng là cách gọi chung cho những chỉ huy quân sự chứ lúc đó Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà non trẻ chưa phong quân hàm cấp tướng, ông Ngọc Sơn là Tư lệnh Đại đoàn đầu tiên mang tên Đại đoàn I vào năm 1946. Cái duyên với Tây Bắc còn trở lại 9 năm sau, mùa đông 1953 ông rời Thủ đô gió ngàn đi trong đội hình tiền phương của Chiến dịch Trần Đình (mật danh của Chiến dịch Điện Biên Phủ) cùng tham gia xây dựng toà soạn Báo Quân đội Nhân dân tại mặt trận. Hiện nay 33 số báo ra đời tại mặt trận Điện Biên Phủ còn đầy đủ, trở thành kỷ vật quý báu của đơn vị.
Bài viết Lời khai của các sĩ quan địch bị bắt làm tù binh trận Him Lam... trên Báo Quân đội Nhân dân tại mặt trận năm 1954.
Đúng tròn 70 năm Chiến dịch Điện Biên Phủ, nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp là phóng viên cao tuổi nhất còn lại đã tham gia viết báo tại mặt trận. Sau chiến thắng Him Lam mở màn chiến dịch (13/3/1954), phóng viên Khắc Tiếp cũng là người viết bài đăng Báo Quân đội Nhân dân với nhan đề: Lời khai của các sĩ quan địch bị bắt làm tù binh trận Him Lam....
Ôn lại nhưng ngày làm báo đầy tự hào ấy, chợt ông rẽ ngang. Đó là những năm tháng đã nghỉ hưu, ông lại trở thành hướng dẫn viên du lịch cho cựu chiến binh Pháp và người nước ngoài đến thăm lại địa danh “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”. Thung lũng lòng chảo Mường Thanh từ sang thế kỷ XXI đã nhiều thay đổi, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao rõ rệt. Thăm chiến trường cũ không chỉ có nơi tưởng niệm của người chiến thắng, ông nhắc tôi, khi nào lên với Điện Biên Phủ đừng quên đến thăm nơi tưởng niệm của những người chiến bại. Đó là một khu tưởng niệm xinh xắn do những cựu chiến binh Pháp lập nên sau này.
Ôi chao, những người trí thức lịch thiệp, dù chiến thắng nhưng không quên người chiến bại, vẫn dặn dò lớp hậu sinh như một thông điệp kết nối hoà bình và hữu nghị giữa hai quốc gia, hai dân tộc Việt – Pháp.
Một sáng tháng 6/2023, tôi đến hỏi chuyện cụ về nghề báo. Cụ Khắc Tiếp vui vẻ nói:
- Tôi vẫn đọc bài ông Kiều Mai Sơn viết đấy!
Thật là vinh hạnh cho kẻ hậu sinh vẫn được lão tiền bối nhớ tên. Tôi cứ ngạc nhiên không hiểu điều kỳ diệu nào trong con người một nhà báo tuổi đời 100 mà tư duy phân tích vẫn hoạt bát đến lạ, dù cụ chia sẻ "bây giờ việc mới nhanh quên lắm"!
Tôi hỏi cụ có theo dõi các nhà báo trẻ hiện nay tác nghiệp không? Cụ Khắc Tiếp trả lời:
- Có đọc nhưng cũng không được bao quát, toàn diện. Thời chúng tôi vất vả hơn. Bây giờ làm báo nhàn hơn, cứ vào mạng bấm bấm rồi ra thành tin bài.
Đại tá - Nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp sinh ngày 14/7/1923; quê xã Quảng Lãng, huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên. Ông công tác tại Báo Quân đội Nhân dân từ năm 1950 đến khi nghỉ hưu với chức vụ Phó trưởng phòng biên tập Thời sự (nay là Phòng biên tập Thời sự quốc tế). Ông từ trần hồi 10 giờ 10 phút, ngày 11/6/2025 tại nhà riêng, hưởng thọ 103 tuổi.
Lễ viếng Nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp hồi 9 giờ đến 10 giờ ngày 13/6/2025 tại Nhà tang lễ Bộ Quốc phòng (số 5 Trần Thánh Tông, TP Hà Nội). Lễ truy điệu và di quan hồi 10 giờ cùng ngày, an táng tại Nghĩa trang Văn Điển, TP Hà Nội.
