Đồng chí Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh thăm vườn quả Bác Hồ nhân dịp vào thăm Khu di tích Phủ Chủ tịch (6/2/2008)
Khu vực Phủ Chủ tịch - nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh về sống và làm việc từ tháng 12/1954, trước đây không có nhiều loại cây như hiện nay. Nhưng sau khi Người về, những khoảng đất trống hoặc um tùm cỏ dại dần dần được cải tạo thành khu vườn trồng cây, trồng rau và trồng cây ăn quả. 
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường dành một khoảng thời gian sau mỗi ngày làm việc để chăm sóc vườn cây, ao cá và hướng dẫn anh chị em cán bộ trong cơ quan tăng gia sản xuất, cải thiện đời sống. Dưới bàn tay chăm sóc của Người và anh chị em cán bộ, vườn cây xanh, thảm cỏ ở trong Khu di tích Phủ Chủ tịch kết hợp với hồ nước mát tạo nên một bức tranh thiên nhiên hữu tình, một môi trường sống trong lành.
Cây trong vườn Phủ Chủ tịch gồm rất nhiều loài, tạo thành hệ sinh thái thực vật phong phú, đa dạng, làm nên cảnh quan đẹp, giản dị và có sức cuốn hút du khách; những cây xoài, cây dừa, cây vú sữa miền Nam, bưởi, cam... từ lâu đã trở nên thân thuộc, in đậm trong kí ức du khách trong nước và quốc tế mỗi lần đến thăm Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Đây được đánh giá là một trong những yếu tố quan trọng và cần thiết, gắn bó hài hòa trong tổng thể Khu di tích, góp phần tạo nên giá trị và những nét đẹp sinh động, độc đáo trong bức tranh toàn cảnh về nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch. Những cây gắn với kỷ niệm trong đời sống và công tác của Chủ tịch Hồ Chí Minh được gọi là cây di tích. Có thể kể ra các loài cây như: cây đa kiên trì, cây xanh bốn mùa, cây vú sữa, cây bụt mọc… Mỗi cây lại mang một câu chuyện cảm động và bài học có ý nghĩa giáo dục sâu sắc.
Nhiều cây ở đây mang ý nghĩa lịch sử, văn hoá, mang đặc trưng của nhiều miền quê hương, đất nước; gắn với tình đồng chí, bè bạn quốc tế, tình hữu nghị giữa các dân tộc. Có cây do Chủ tịch Hồ Chí Minh tự tay trồng và chăm sóc, có cây do Người đặt tên (cây xanh bốn mùa, cây lan vũ trụ, cây đa kiên trì…), lại có cây Người mang từ nước ngoài về hoặc đồng bào trong nước gửi tặng...; có loài cây biểu trưng cho tình hữu nghị quốc tế, như cây bưởi là một ví dụ.
Theo lời kể của đồng chí Hoàng Lương - Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam, có lần Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Cuba sang thăm nước ta, ông đến thăm nhà sàn của Bác Hồ ở Phủ Chủ tịch và được đồng chí phụ trách tặng một quả bưởi hái từ cây do Bác Hồ trồng. Vị Bộ trưởng Cuba mang quả bưởi về nước biếu Chủ tịch PhidelCastro. Chủ tịch PhidelCastro tặng lại quả bưởi đó cho Viện Trồng trọt. Viện đã lấy các hạt bưởi đem nhân giống rộng rãi, vào dịp kỷ niệm ngày sinh lần thứ 95 của Bác Hồ (1985), Hội hữu nghị Cuba - Việt Nam tổ chức trọng thể lễ trồng cây bưởi của Bác Hồ tại vườn Bách thảo Cuba. Đây là sự kiện rất có ý nghĩa, thể hiện tình hữu nghị, sự trân trọng của nhân dân Cuba anh em dành cho Bác Hồ nói riêng, cho dân tộc Việt Nam nói chung.
Những ngày này, vào thăm vườn quả Bác Hồ, du khách vẫn được chiêm ngưỡng những cây dừa, cây bưởi xanh tốt, đầy sức sống, báo hiệu mùa quả ngọt lành. Tháng 8/1962, nhân dân Nam Tiến (Lâm Thao, Phú Thọ) gửi biếu Bác trái dừa hai mầm, Bác căn dặn anh em phục vụ: “Đây là giống dừa lạ, các cô, các chú nên trồng gần đường để sau này giới thiệu với mọi người”. Nay gốc dừa hai thân ấy vươn cao, lừng lững đứng bên đường, che bóng mát cho du khách qua lại và đã cho bao mùa trĩu quả.
Vườn cây trong khu vực Phủ Chủ tịch cho thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ biết cách thưởng thức thiên nhiên đã sẵn có mà Người còn biết cách chăm sóc, cải tạo, “thổi hồn” vào thiên nhiên, làm cho cảnh quan thêm đẹp, môi trường sống trong lành. Lúc sinh thời, vào khi rảnh rỗi, Bác thường tham gia trồng cây, làm vườn với anh em phục vụ. Bác thường nhắc nhở: “Các chú các cô trồng cây phải biết để dành đất trồng rau”. Có lần Bác nhân được củ xu hào rất to của một địa phương gửi biếu, Bác gọi anh em lại và bảo: “Đồng bào trồng xu hào tốt thế này, xu hào cái chú trồng xấu lắm”. Biết Bác nhắc nhở, anh em ráng sức chăm sóc vườn quả, vườn rau tốt hơn.
Tháng 11/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động phong trào “Tết trồng cây" với mong muốn: “Đất nước ta phong cảnh sẽ ngày càng tươi đẹp, khí hậu điều hoà hơn, cây gỗ đầy đủ hơn. Điều đó sẽ góp phần quan trọng vào việc cải thiện đời sống của nhân dân ta”. Tết trồng cây do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động được sự hưởng ứng của các địa phương trong cả nước, trở thành một phong trào quần chúng sâu rộng, một phong tục tốt đẹp, vừa mang lại nhiều lợi ích to lớn, vừa thể hiện tính văn hoá của dân tộc Việt Nam.
Trong vườn cây xanh có một khoảng đất rộng chừng 100 m2 trải sỏi cạnh đường Xoài ở phía sau Phủ Chủ tịch, được gọi là Giàn hoa Phủ Chủ tịch. Bao quanh khoảng đất là giàn hoa móc diều (hoa giấy) màu tím. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường tiếp khách trong nước và quốc tế thân tình tại đây vào những ngày đẹp trời. Người coi giàn hoa này như một phòng khách đặc biệt, không bị giới hạn bởi không gian. Hình ảnh Bác Hồ ngồi ghế mây làm việc tại đây là một trong những bức ảnh đẹp nhất về Người còn được lưu giữ đến ngày nay.
Hiện nay, diện tích vườn cây xanh, thảm cỏ lên tới hơn 65.000 m2.Toàn bộ vườn cây Khu di tích có 1.271 cá thể, thuộc 161 loài cây, 54 họ thực vật; 78 loài có nguồn gốc trong nước, 68 loài có nguồn gốc từ nước ngoài và một số cây chưa rõ nguồn gốc; trong đó có 35 loài cây ăn quả, 59 loài cây bóng mát, 67 loài hoa và cây cảnh, có nhiều cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi.
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, vườn cây trong Khu Phủ Chủ tịch vẫn được bảo tồn nguyên vẹn. Cho đến cuối những năm 70 của thế kỷ trước, để kỷ niệm 10 năm thực hiện Di chúc của Người. Ban Bí thư Trung ương Đảng đã có quyết định cải tạo, xây dựng lại khu vườn này thành vườn quả Bác Hồ kiểu mẫu để động viên phong trào trồng cây trong cả nước. Viện Bảo tàng Hồ Chí Minh lúc đó đã kết hợp với Bộ Nông nghiệp tiến hành tu bổ lại vườn quả Bác Hồ, đồng thời thông qua đó phát động phong trào “Vườn quả Bác Hồ” trong cả nước. Nhân dân cả nước đã nhiệt tình hưởng ứng. Nhiều loài cây ăn quả quý đã được gửi về trồng trong vườn quả Bác Hồ.
Cùng các điểm di tích khác trong quận thể di tích ngoài trời ở Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, vườn quả Bác Hồ chứa đựng những giá trị tư tưởng nhân văn cao cả. Có thể nói mỗi một loài cây ở nơi đây đều mang những ý nghĩa, thông điệp cao đẹp, sâu xa và những bài học quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tình yêu thiên nhiên, thương yêu con người; cách ứng xử với thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường sống. Vườn quả Bác Hồ càng giúp chúng ta hiểu thêm về lối sống, phong cách ứng xử của Bác với môi trường thiên nhiên.
