Ngày Nhà giáo Việt Nam bắt đầu trở thành ngày lễ từ năm 1982. Thế nhưng, truyền thống tôn sư trọng đạo đã có nghìn năm, liên tục bồi đắp suốt chiều dài lịch sử dân tộc. Nếu người Trung Quốc quan niệm “nhất nhật vi sư, chung thân vi phụ” (một ngày làm thầy, suốt đời làm cha) thì người Việt Nam mở rộng thêm ý niệm ấy cả về góc độ gia đình lẫn góc độ xã hội. Tục ngữ Việt Nam nhắc nhở “Không thầy đố mày làm nên”. Ca dao Việt Nam khuyên nhủ “Muốn sang phải bắc cầu kiều/ Muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy”. Nghĩa là, với người Việt Nam, một người thầy không chỉ quyết định thành bại của học trò, mà còn gắn kết vui buồn của phụ huynh học trò.
Hình ảnh những thầy đồ ngày xưa và hình ảnh những nhà giáo bây giờ, đều hết sức thiêng liêng đều hết sức thiêng liêng trong đời sống cộng đồng. Nghề sư phạm, dù biện giải theo chiều hướng nào, cũng không phải một công việc mưu sinh bình thường. Khi đã chọn nghề sự phạm, thì giáo viên mầm non hay giáo sư đại học, đều xác định gánh vác sứ mệnh trồng người cho hôm nay và mai sau. Lầm lạc trong lĩnh vực nào cũng gây thiệt hại nhất định, nhưng lầm lạc trong nghề sư phạm sẽ di họa muôn đời. Vì vậy, người thầy hiện diện trên bục giảng hay hiện diện ngoài cổng trường, thì trước hết là vẻ đẹp của đạo đức và trách nhiệm.
Người thầy với sự khiêm cung, đôi khi chỉ nhận mình là người đọc trước một trang sách so với học trò, nhưng học trò luôn cần thiết nhìn thấy ở người thầy tất cả sự trong sáng, sự lương thiện và sự tử tế. Người thầy không những truyền đạt tri thức mà người thầy còn là tấm gương để học trò soi chiếu lẽ phải, danh dự và ước mơ.
Ngày Nhà giáo Việt Nam là một ngày 20/11 rộn ràng của hoa tặng và lời chúc. Ngày Nhà giáo Việt Nam cũng là dịp để mọi người cùng nghĩ về truyền thống tôn sư trọng đạo. Không thể nói khác hơn, khi giáo dục được coi là một ngành “công nghiệp không khói” thì chính truyền thống tôn sư trọng đạo vẫn đóng vai trò cốt lõi để nâng cao chất lượng dạy và học. Trong một xã hội đề cao truyền thống tôn sư trọng đạo, thì mỗi nhà giáo đều có thêm động lực để cống hiến, để sáng tạo, để yêu thương học trò.
Truyền thống tôn sư trọng đạo dựa trên nền tảng “tiên học lễ, học hậu văn”, thì người thầy có được vai trò thực sự để nâng bước từng học trò vào ngày mai chan hòa ánh sáng hy vọng. Cho nên, mỗi phụ huynh cũng thấu hiểu sự hy sinh và sự đồng hành của người thầy trong hành trình của con em mình, như nhà thơ Vũ Quần Phương thổ lộ: “Cô dắt con đi giữa phố đông/ Tưởng như dắt mãi đến khôn cùng/ Mai con bay giữa vòm tinh tú/ Cô vẫn cầm tay, con biết không”.
Sau một phần tư thế kỷ 21, thế giới có nhiều biến động, lòng người cũng có nhiều biến động. Dẫu có chút bẽ bàng, cũng không thể phủ nhận rằng truyền thống tôn sư trọng đạo đang phần nào bị phai nhạt trong một bộ phận cộng đồng.
Nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam, cần nghiêm túc nhắc nhở nhau, đây đó vẫn có những biểu hiện đáng âu lo. Có những học sinh không còn giữ thái độ lễ phép với thầy cô, thậm chí có hành vi xúc phạm, coi thường người dạy dỗ. Có phụ huynh vì đặt nặng thành tích mà vô tình khiến con trẻ đánh mất sự tôn trọng với giáo viên. Có nơi, mối quan hệ thầy trò bị biến dạng bởi những toan tính vật chất, khiến ốc đảo bình yên của môi trường giáo dục ít nhiều bị tổn thương. Thực trạng ấy phải báo động, để mỗi người tự suy ngẫm lại và tự đánh thức những xao động chân thành sâu xa trong tâm hồn.
