Lộ trình cấm xe xăng và thách thức đối với Hà Nội

Đề xuất cấm theo giờ trong vùng phát thải thấp

Ngày 25/11, tại hội nghị phản biện xã hội do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TP Hà Nội tổ chức, ông Đỗ Việt Hải, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội trình bày dự thảo nghị quyết của Hội đồng Nhân dân TP Hà Nội (HĐND) về “Chính sách, biện pháp hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng năng lượng sạch trên địa bàn thành phố Hà Nội”.

Dự thảo gồm 5 chương, tập trung vào 3 nhóm chính sách lớn: hỗ trợ trực tiếp người dân và doanh nghiệp khi chuyển đổi phương tiện; biện pháp hạn chế phương tiện phát thải; chính sách phát triển hạ tầng trạm tiếp năng lượng sạch công cộng. Dự kiến, dự thảo nghị quyết này sẽ được HĐND thành phố Hà Nội xem xét ban hành tại kỳ họp thường kỳ thứ 28 (diễn ra cuối tháng 11 này).

Trong nhóm hạn chế phương tiện, thành phố đề xuất áp dụng tại khu vực “vùng phát thải thấp” theo khung giờ hoặc khu vực cụ thể, trước hết là các phường thuộc khu vực Vành đai 1. Cụ thể, thành phố dự kiến từ ngày 1/7/2026 sẽ thí điểm cấm xe máy chạy xăng trong 9 phường nội đô thuộc Vành đai 1.

Thay vì cấm hoàn toàn cả ngày như trước, thành phố điều chỉnh theo hướng cấm theo khung giờ hoặc khu vực để giảm sốc đối với người dân. Cùng với đó, dự thảo nghị quyết nêu rõ chính sách hỗ trợ tài chính và lệ phí cho việc chuyển đổi phương tiện: cá nhân chuyển đổi xe mô-tô, xe gắn máy từ nhiên liệu hóa thạch sang sử dụng năng lượng sạch (ví dụ xe điện) sẽ được hỗ trợ bằng tiền, ở mức 20% giá trị phương tiện nhưng không quá 5 triệu đồng; hộ nghèo được hỗ trợ 100% nhưng tối đa 20 triệu đồng; hộ cận nghèo 80% nhưng tối đa 15 triệu đồng.

Về lệ phí, người dân được hỗ trợ từ 50-100% lệ phí đăng ký theo nhóm đối tượng; doanh nghiệp thuê phương tiện xanh được đề xuất miễn phí sử dụng tạm thời lòng đường, hè phố. Doanh nghiệp và tổ chức đầu tư phương tiện xanh hoặc cho thuê phương tiện xanh được hỗ trợ lãi vay tới 30%.

Đây là bước đi nhằm tạo động lực để triển khai chuyển đổi giao thông xanh, không chỉ giảm phát thải mà còn hình thành hệ sinh thái phương tiện sử dụng năng lượng sạch tại Thủ đô.

Nhiều vướng mắc cần tháo gỡ

Dù việc đặt mục tiêu kiểm soát lưu thông xe máy chạy xăng và khuyến khích xe năng lượng sạch được xem là cấp thiết, các ý kiến phản biện tại hội nghị cho thấy nhiều khó khăn và thách thức thực tiễn.

Trước hết là vấn đề hạ tầng. Nhiều đại biểu cho rằng mạng lưới trạm sạc cho xe sử dụng năng lượng sạch hiện nay ở Hà Nội rất thiếu, nếu không được xây dựng đồng bộ thì việc người dân chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh sẽ “tắc”.

Bà Bùi Thị An, Phó Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Kinh tế đề nghị dự thảo quy định tiêu chuẩn kỹ thuật bắt buộc cho pin, trạm sạc, phòng cháy - chữa cháy; bắt buộc các chung cư mới bố trí tối thiểu 5-10% diện tích cho trạm sạc; khuyến khích xã hội hóa đầu tư hạ tầng sạc gắn với miễn giảm thuê đất 5 năm.

Về lộ trình hạn chế phương tiện chạy nhiên liệu hóa thạch, mặc dù việc cấm theo giờ tại Vành đai 1 được đánh giá là bước mạnh mẽ, nhưng ông Nguyễn Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải Hành khách công cộng TP Hà Nội lưu ý rằng cần rất thận trọng để tránh gây sốc cho người dân và doanh nghiệp vận tải nhỏ.

Bộ phận người dân có thu nhập thấp, người lao động tự do như người giao hàng, người chạy xe ôm… sẽ bị ảnh hưởng lớn nếu không được hỗ trợ đầy đủ kịp thời.

Nhiều người dân bày tỏ vừa ủng hộ chủ trương, vừa lo lắng về tính khả thi. Anh Đăng Khôi, cư dân phường Ngọc Hà cho biết, chủ trương hạn chế xe máy chạy xăng theo giờ là bước đi tất yếu nếu Hà Nội muốn cải thiện chất lượng không khí và tiến tới hệ thống giao thông bền vững. Tuy vậy, tính hiệu quả của chính sách không nằm ở việc cấm hay cho phép, mà ở năng lực chuẩn bị của thành phố. “Người dân chỉ có thể chuyển đổi khi họ nhìn thấy một hệ sinh thái giao thông xanh vận hành thật sự: trạm sạc đủ dày, vận tải công cộng thuận tiện, chi phí chuyển đổi hợp lý và minh bạch. Nếu hạ tầng chưa hoàn chỉnh, việc thí điểm dễ tạo tâm lý bị ép buộc, dẫn đến phản ứng trái chiều”.

Nhiều ý kiến mong lộ trình được giãn ra theo từng giai đoạn, hạ tầng sạc cần phủ rộng trước khi áp dụng biện pháp hạn chế, tránh để người dân rơi vào thế bị động.

Về chính sách hỗ trợ, một số ý kiến phản biện cho rằng mức hỗ trợ 20% giá trị xe hoặc tối đa 5 triệu đồng là chưa đủ tạo động lực lớn trong bối cảnh giá xe điện cao và chi phí hạ tầng (sạc, bảo trì, pin...) vẫn còn lớn. Ngoài ra, việc xác định điều kiện hỗ trợ cũng được người dân và chuyên gia xem là khâu có thể tạo ra rào cản.

Nhìn từ góc độ thực tiễn quản lý, việc xác định “vùng phát thải thấp”, thiết lập khung giờ hoặc khu vực cấm, kiểm soát lưu thông xe máy xăng theo giờ tại nội đô đòi hỏi nguồn lực lớn, công tác truyền thông, phối hợp giữa các sở ngành, chính quyền địa phương phải rất chặt chẽ.

Chính sách chuyển đổi phương tiện sang năng lượng sạch tại Hà Nội mang tầm nhìn quan trọng trong phát triển giao thông xanh và giảm phát thải, song thành công của nó phụ thuộc mạnh mẽ vào việc xây dựng hạ tầng đồng bộ, lộ trình thực hiện phù hợp với khả năng người dân và doanh nghiệp, và cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để đảm bảo công bằng xã hội. Nếu những khâu này không được hoàn thiện, nguy cơ là người dân, đặc biệt nhóm thu nhập thấp và các doanh nghiệp vận tải nhỏ sẽ gặp khó khăn thay vì nhận được lợi ích từ chủ trương lớn này.

Từ 1/7/2026, Hà Nội thực hiện thí điểm vùng phát thải thấp tại một số khu vực trong Vành đai 1, gồm 9 phường là: Hai Bà Trưng, Cửa Nam, Hoàn Kiếm, Ô Chợ Dừa, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Ba Đình, Giảng Võ, Ngọc Hà, Tây Hồ.

Từ 1/1/2028, mở rộng thêm 14 phường, gồm toàn bộ Vành đai 1 và 5 phường thuộc Vành đai 2 gồm: Láng, Đống Đa, Kim Liên, Bạch Mai, Vĩnh Tuy.

Từ 1/1/2030, Hà Nội thực hiện vùng phát thải thấp tại Vành đai 3 trở vào, gồm 36 phường, xã.